सजिलो कोमलगीता/भूमिका २

मन्तव्य

शिक्षा तथा साहित्यसेवी कोमलप्रसाद पोखरेलद्वारा अनूदित सजिलाे कोमलगीता पुस्तक प्रकाशित हुन लागेकोमा मलाई अत्यन्त खुशी लागेको छ । अनुवादकीय गुणले पर्याप्त मात्रामा युक्त भएकाले यस कृतिले नेपाली धार्मिक साहित्यमा आफ्नो सशक्त उपस्थितिगराउन सामथ्र्य राख्दछ । यस्तो महत्त्वपूर्ण अनूदित ग्रन्थ तयार गरी प्रकाशमा ल्याउनुभएकोमा म अनुवादक पोखरेलप्रति साधुवाद ज्ञापन गर्दछु ।

गीता सुगीता कर्तव्या किमन्यैः शास्त्रविस्तरैः यति उक्तिले नै गीताको महिमा झल्कन्छ । एकलाख श्लोक भएको विशालकाय महाभारत ग्रन्थको सार नै गीता हो भन्दा फरक पर्दैन । संसारका अधिकांश भाषामा गीताको अनुवाद र व्याख्या भएको छ । संस्कृतबाट भाषान्तर गरिएका ग्रन्थमा गीताको सङ्ख्या सबभन्दा बढी छ । नेपालीमा हालसम्म सैकडौं अनुवाद गरिएका छन् । गद्य वा पद्यमा गरिएका नेपाली अनुवादमा भावानुवाद र छायानुवाद दुवै विधिका अनुवाद समच्छन्दमा वा स्वतन्त्र शैलीमा गरिएका छन् । तिन मध्ये कोमलनाथ अधिकारीको कोमलगीता निकै सफल र चर्चित कृति हो । यस शृङ्खलामा श्रीकोमलप्रसाद पोखरेलको समच्छन्दी सजिलाे कोमलगीता अत्यन्त सुन्दर अनुवाद हो जसलाई वर्तमान कोमलगीताभने पनि अत्युक्ति ठहरिंदैन ।

प्रस्तुत सजिलाे कोमलगीता अनेक दृष्टिले उल्लेख्य र विशिष्ट छ । यसको अनूदित रचनाले मौलिक काव्यकृतिको छनक दिन्छ । संस्कृत नबु¤नेका लागि यसको शैली खुबै रुचिकर छ । केवल नेपाली अनुवाद पढेर मात्र पनि यसमा श्रीमद्भगवद्गीताको आस्वाद सजिलै पाउन सकिन्छ । मैले आद्योपान्त सर्सर्ति पढें । कतै पनि अस्वाभाविकता पाइँन । गीताका पचासौं अनूदित कृति पढ्दा यसलाई उछिन्न सक्ने मैले पाइँन ।

अनुवादकला सरल छैन, कठिन छ । हजारौं साल पहिले अर्कै परिवेशमा अरुकै भाषा र शैलीमा लेखिएको कृति समय, सन्दर्भ, भाषा,शैलीमा मूल मर्म नछाडी रूपान्तरण गर्नु चानचुने काम होइन । तर कोमलजीले मूल भाव र मर्मलाई नछाडी जस्ताको तस्तै अनुवाद गरेर सरल र सरस नेपालीमा छन्दोबद्ध रूपमा प्रस्तुत गर्नुभएको छ । त्यसैले यो अनुवाद नेपाली पाठकलाई चाख–लाग्दो हुनेछ भन्ने म विश्वास गर्दछु । हेरौं १।२ नमुना :
मूल संस्कृत –
न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च ।
किं नो राज्येन गोविन्द किं भोगैर्जीवितेन वा ।।
नेपाली अनुवाद –
जीत नै न त चाहन्छु, न राज्य–प्राप्तिको सुख,
बाँचेर राज्यको भोग केका निमित्त केशव ! १।३२
अर्को उदाहरण
संस्कृत –
आश्चर्यवत् पश्यति कश्चिदेन–
माश्चर्यवद्वदति तथैव चान्यः ।
आश्चर्यवच्चैनमन्यः शृणोति,
श्रुत्वाप्येनं वेद न चैव कश्चित् ।।
नेपाली :
आश्चर्यले हेर्दछ विज्ञ कोही,
आश्चर्यले वर्णन गर्छ कोही ।
आश्चर्यले सुन्दछ अन्य कोही,
बुझ्दैन सुन्दा पनि ठ्याम्म कोही । २।२९
गीताले हरेक समस्याको समाधान दिन्छ । दर्शन, इतिहास, संस्कृति, साहित्य र जीवनको समग्र कला यसमा पाइन्छ ।

जीवनलाई कुन मोड दिने र गन्तव्यसम्म कसरी पुग्ने भन्ने शिक्षा र सन्देश गीताले दिन्छ । अनुवाद र व्याख्या गरे पनि यसले नवीनता दिन छाड्दैन । यो शाश्वत रचना हो । कोमलप्रसादजीले निकै रोचक र आकर्षक शैलीमा अनुवाद गरेर प्रस्तुत कृति नेपाली समाजलाई दिनुभएको छ । यसको अध्ययन, मनन र अनुशीलन गरेर जीवनलाई धन्य बनाउन म सबैसँग आग्रह गर्दछु । अन्तमा यसको लेखन र प्रकाशनमा संलग्न सबैप्रति धन्यवाद जनाउँदै प्रकाशनको पूर्ण सफलताको कामना गर्दछु ।
तस्माच्छास्त्रं प्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ ।
ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं कर्म कर्तुमिहार्हसि ।।
प्रमाण शास्त्र हो, कार्य–अकार्य छ व्यवस्थित ।
त्यसैले शास्त्र जानेर कर्मादि गर्नु पर्दछ ।। १६।२४
प्रा.डा.माधवप्रसाद भट्टराई
अध्यक्ष
राष्ट्रिय धर्मसभा, नेपाल
अनामनगर, काठमाडौं
मिति २०७५।३।५

सजिलो कोमलगीता/भूमिका ३