श्रीमद्भगवद्गीता एकादश अध्याय

अर्जुन उवाच

मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यामसञ्ज्ञितम् ।
यत्त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोयं विगतो मम।।१।।
अर्जुनले भने ममाथि अनुग्रह स्वरुप गुह्य अध्यात्म ज्ञान प्रदान गर्नु भयो । त्यस (तपाईंले भन्नु भएका) वचनले मेरो मोह गयो ।।१।।
भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया ।
त्वत्तः कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चव्ययम्।।२।।
किनभने हे कमलनयन, मैले प्राणीको उत्पत्ति प्रलय तपाईंबाट सविस्तार सुनें । तपाईंको अव्यय (अविनाशी) स्वरुप पनि बुझें, सुनें ।
एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।
द्रष्टुमिच्छामि ते रुपमैश्वरं पुरुषोत्तम।।३।।
हे परमेश्वर, तपाईंले आफ्नो बारेमा जे जति भन्नु भयो, त्यो एतत एव (जस्तो भन्नु भयो ठीक त्यस्तै) हो । (यसकुरामा म विश्वस्त छु ।) त्यसैले हे पुरुषोत्तम, तपाईंको त्यो ऐश्वर्य रुप हेर्न इच्छुक छु ।
मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो ।
योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम् ।।४।।
हे प्रभो, यदि तपाईंले मलाई त्यो (रुप) हेर्न योग्य ठान्नु हुन्छ भने, हे योगेश्वर, आफ्नो त्यो अव्यय रुप देखाउनु होस् ।

श्रीभगवानुवाच

पश्य मे पार्थ रुपाणि शतशोद्रथ सहस्रशः ।
नाविधिानि दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च ।। ५।।
भगवानले भन्नु भयो हे पार्थ, तिमी मेरा नाना प्रकारका तथा नाना वर्ण र आकृति भएका सयकडौं वा हजारौं दिव्य रुप हेर ।
पश्यात्यिान्वसून्रुद्रान्श्विनौ मरुतस्तथा ।
बहून्यदृष्टपूर्वाणि मश्याश्चर्याणि भारत ।।६।।
हे भरतवंशी (अर्जुन), सबै सूर्य (१२ सूर्य), सबै वसु (आठ) सबै रुद्र (११), अश्विनी कुमार (दुई), तथा वायुहरु (४९), लाई हेर । आसम्म तिमीले नदेखेका आश्चर्य पनि हेर ।
इहैस्थं जगतकृत्स्नं पश्याद्य सचराचरम् ।
मम देहे गुडाकेश यच्चान्यद्द्रष्टुमिच्छिसि ।।७।।
हे गुडाकेश, (आलस्यहीन) अर्जुन, मेरो शरीर स्थित सम्पूर्ण चराचर, केही बांकी नराखीकन छन्, हेर । त्यो मात्र होइन जगत्मा अन्यान्य जे जे छ (जे परिवर्तन भइरहेका छन्) ती पनि हेर । न तु मां शक्यसे द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा ।
दिव्यं ददामि ते चक्षु पश्य मे योगमैश्वरम् ।।८।।
तर, तिमीले अफ्ना चक्षुले मलाई, मेरो स्वरुप, देख्न सक्दैनौ । तिमीलाई दिव्य दृष्टि दिन्छु । त्यसबाट योग को ऐश्वर्य (अघटित घटन सामथर्य) लाई हेर ।

सञ्जय उवाच

एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरि ः।
दर्शयामास पार्थाय परमं रुपमैश्वरम् ।।९।।
सञ्जयले भने– हे राजन्, महायोगेश्वर हरिले यति भनिसकेपछि पार्थलाई आफ्नो परम ईश्वरीय स्वरुप देखाउनु भयो ।
अनेकवक्त्रमनेकानयनमद्भुतदर्शनम्,
अनेक दिव्याभराणं दिव्यानेकोद्यतायुधम् ।।१०।।
दिव्यमाल्याम्बरधरं दिव्ययन्धानुलेपनम्,
सर्वाश्चर्यमयं देवमनन्तं विश्वतोमुखम् ।।११।।
अनेक मुहार (मुख) अनेक आंखा, अनेक अद्भुत दृश्य, अनेक दिव्य आभूषण, अनेक दिव्य आयुध, दिव्य माला, दिव्य वस्त्र, दिव्य चन्दन लगाइएका, सम्पूर्ण आश्चर्यजनक वस्तुले पूर्ण, प्रकाशमान, अनन्त, एवं सर्वतोमुख (जतातते मुख मात्र) थियो ।
दिवि सूर्य सहस्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता ।
यदि भाः सादृशी सा स्याद्भासस्तस्य महात्मनः ।।१२।।
कदाचित् आकाशमा हजारौं सूर्य एकैपटक उदाए भने जति तेज हुन्छ, त्यस तेजले पनि यस महात्मस्वरुपको तेजलाई के भेट्ला ?
तत्रैकस्थं जगत्कृत्स्नं प्रविभक्तमनेकधा ।
अपश्यद्देवदेवस्य शरीरे पाण्डवस्तदा ।।१३।।
त्यसबेला पाण्डव अर्जुनले अनेक प्रकारका अलग अलग जगत्लाई त्यस विराट शरीरमा (एकै स्थानमा) देखे ।
ततः स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनञ्जय ।
प्रणम्य शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत ।।१४।।
अनि धनञ्जय (अर्जुन) विस्मयाविष्ट बने । शरीरमा रोमांच भयो । हात जोडेर सिर झुकाई प्रणाम गर्दै भन्न थाले...।

अर्जुन उवाच

पश्यामि देवांस्तव देवदेहे,
सर्वांस्तथा भूतविशेषसंघान् ।
ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थ,
मृषींश्च सर्वानुरंगांश्च दिव्यान् ।।१५।।
अर्जुनले भने– हे देव, तपाईंका देह भरि सबै देवदेवीहरु, प्राणीका सबै समुदायहरु, कमलमा बसेका सृष्टिकर्ता ब्रह्मा, ईश (महादेव), सबै ऋषि, तथा दिव्य नागलाई देखिरहेछु । अनेक बाहूदरवक्त्रनेत्रं, पश्यामि त्वां सर्वतोद्रनन्त रुपम् ।
नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं,
पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरुप ।।१६।।
हे विश्वेश्वर, अनेकौं हात, उदर (पेट) र नेत्र भएका तपाईंलाई चारैतिर अनगन्ती रुपहरुमा देखिरहेको छु । हे विश्वरुप, (यस अनगन्ती रुपभित्र) तपाईंको आदि, मध्य र अन्त कहीं फेलापार्दिन ।
किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च,
तेजोराशिं सर्वतो दीप्तिमन्तम् ।
पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं
समन्ताद्दीप्तानलार्कमप्रमेयम् ।।१७।।
(शिरमा) मुकुट, (हातमा) गदा र चक्र धारण गर्नु भएका सबैतिरबाट तेज प्रकाशको पुञ्जले गर्दा हेर्न नसकिने बलेको अग्नि र सूर्यको जसतै तेजस्वी तथा अप्रमेय (परमात्मा) तपाईंलाई मात्र म सर्वत्र देख्छु ।
त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं,
त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता,
सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ।।१८।।
तपाईं नै अक्षर (नाश नहुने), तपाईं नै वेदतव्य (जान्न योग्य), तपाईं नै संसारको श्रेष्ठतम आश्रयस्थल, तपाईं अव्यय शाश्वत धर्मको अमर रक्षक, तथा तपाईं नै सनातन पुरुष हुनुहुन्छ । यस्तो मेरो मत छ ।
अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्यं,
मननन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।
पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं,
स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् ।।१९।।
आदि, मध्य, र अन्त नभएको अनगन्ती हात, चन्द्रसूर्य नेत्र भएको, बलेको अग्नि जस्तो अनुहार, आफ्नै तेजले विश्वलाई तप्त गर्ने तपाईं लाई म देखिरहेको छु ।
द्यावापृथिवीव्योरिदमन्तरं हि,
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
दृष्ट्वाद्भुतं रुपमुग्रं तवेदं,
लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ।।२०।।
हे महात्मन्, द्यावा (स्वर्ग वा आकाश र पृथिवीको अन्तराल (सारा वातावरण) स्थान र सबै (दश) दिशाहरुलाई एक्लै तपाईद्वारा व्याप्त भएको छ । तपाईंको यस अद्भुत र उग्ररुपलाई देखेर तीन लोक (को प्राणी समुदाय) व्याकुल भइरहेको छ ।
अमी हि त्वां सुरसंघा विशन्ति,
केचिद्भतिा प्राञ्जलयो गृणन्ति ।
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसंघाः,
स्तुवन्ति त्वा स्तुतिभिः पुष्कलाभिः।।२१।।
ती देवताहरु धमाधम तपाईंमा प्रवेश गरिरहेका छन् तथा डराएका कोही दुई हात जोडेर गृणन्ति– स्तुति गरिरहेछन् । महर्षि र सिद्धका संघहरुले स्वस्ति इत्यादि भन्दै अनेकौं (पुष्कलाभि) स्तुति गरिरहेका छन् ।
रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या,
विश्द्रश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च ।
गन्धर्व यक्षासुरसिद्धसंघा,
वीक्षन्ते त्वा“ विस्मिताश्चैव सर्वे ।।२२।।
रुद्रहरु, आदित्यहरु, वसुहरु, साध्यहरु, विश्वेदेव, अश्विनीकुमार, वायुहरु, ऊष्मपा, गन्धर्व, यक्ष, राक्षस, र सिद्धका समुदायहरु, सबका सब चकित भएर तपाईंलाई हेरिहेका छन् ।
रुपं महत्ते बहुवक्त्रंनेत्रं,
महाबाहो बहुबाहुरुपादम् ।
बहूदरं बहुदंष्ट्रा करालं,
दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम् ।।२३।।
हे महाबाहू, अनगन्ती मुख, अनगन्ती आंखा, अनगन्ती हात र (अनगन्ती) गोडा, अनगन्ती पेट भएको तथा अनगन्ती विकराल दन्त भएका तपाईंको विशाल रुपलाई देखेर (जसरी) सारा लोक भयले व्याकुल छ, त्यसै गरी म पनि (व्याकुल भएको) छु । अर्थात् भयभीत छु ।
नभः स्पर्शं दीप्तमनेकवर्णं,
व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।
दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा,
धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो ।। २४।।
हे विष्णो, गगनचुम्बी प्रकाशमान अगणित रङ्गका मुख बाएर आ“ गरिएका, विशाल प्रज्जवलित नेत्रयुक्त, तपाईंलाई देखेर मेरो मन भयले व्याकुल भएको छ । धैर्य, र शान्ति पाएको छैन ।
दष्ट्राकरालानि च ते मुखानि, दृष्टैव कालानल सन्निभानि
दिशो न जाने न लभे च शर्म, प्रसीद देवेश जगन्निवास ।।२५।।
विकरालदन्त र प्रलयकालीन अग्निको रा“को जस्तो तपाईंको मुख देखेर मलाई दिशाहरु ज्ञान भएन (रिंगटा लागिरहेछ) । सुख शान्ति छैन । हे देवेश, हे जगन्निवास प्रसन्न हुनु होस् ।
अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः,
सर्वे सहैवावनिपालसंघै ।
भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ,
सहास्मदीयैरपि योधमुख्यै ः ।।२६।।
वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति,
दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु,
संदृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमांगै ः।।२७।।
(युद्धमा भएका) राजाहरुका संघ समूहका साथै धृतराष्ट्रका पुत्रहरु तपाईंका मुखमा ( गइरहेका छन्।) । पितामह भीष्म, आचार्य द्रोण, सूतपुत्र कर्ण, अनि (हाम्रा पक्षका पनि) मुख्य योद्धाहरु तपाईंका मुखमा धडाधड तीव्रगतिले प्रवेश गरिरहेका छन् । कोही कोही योद्धाहरु धुलोपीठो कचाकुचुक परेर दा“तका अन्तरमा अड्रकिएका छन् ।।२६,२७।।
यथा नदीनां बहवो अम्बुवेगाः,
समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।
तथा तवामि नरलोकवीरा,
विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति ।।२८।।
जसरी नदीका प्रवाह तीव्ररुपमा समुद्रमा गएर मिसिन्छन्, त्यसै गरी सारा योद्धा बगेर तपाईंमा विलीन भइरहेका छन् ।
यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतंगा,
विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः ।
तथैव नाशाय विशन्ति लोका
स्तवापि वक्त्राणि मृद्धवेगाः ।।२९।।
जस्तै पुतलीहरु बलेको अग्निमा मर्नलाई वेगले फालहाल्छन् त्यस्तै यिनी तपाईंको मुखमा मर्नलाई दौडेर पस्न आउंछन् ।
लेलिह्यसे असमानः समन्ता
ल्लोकान्समग्रान्वदनैज्र्वलद्भिः ।
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं,
भासस्तवोग्रा प्रतपन्ति विष्णो ।।३०।।
हे भगवन धप धप बलिरहेका मुखहरुद्वारा चारैतिरबाट सबैलाई गास हालेर स्वाद लिनु भएको छ । तपाईंका उग्र कान्तिहरुद्वारा आफ्ना तेजले समस्त विश्वलाई व्याप्त गरेर तीव्र ताप गराइरहेका छन् ।
आख्याहि मे को भानुग्ररुपो,
नमोद्रस्तु ते देववर प्रसीद ।
विज्ञातुमिच्छामि भवन्तमाद्यं,
न हि प्रजानामि तव प्रकृतिम् ।। ३१।।
हे उग्ररुप तपाई को हुनुहुन्छ । बताउनुहोस । तपाईंलाई नमस्कार छ । हे देवश्रेष्ठ, प्रसन्न हुनुहोस । आदि पुरुष तपाईंलाई म जान्न चहन्छु । तपाईंको प्रवृत्ति के त्यो थाहा भएन ?

श्री भगवान उवाच

कालोsस्मि लोकक्षयकत्प्रवृद्धो, लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ।
ऋतेsपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे, ये sवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ।। ३२।।

म लोकलाई क्षय गर्नका लागि प्रवृद्ध भएको काल हूं । सबैलाई नाश गर्न आएको हूं । तिमी नभए पनि शत्रु सैन्य का योद्धा गण कुनै बांकी रहने छैनन् ।

तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व, जित्वा शत्रून् भुङ्क्ष्व राज्यं समृद्धम् ।
मयैवैते निहताः पूर्वमेव, निमित्त मात्रं भव सव्यसाचिन् ।।३३।।

त्यसकारण तिमी उठ विजयको जस लेउ । शत्रुलाई जितेर ऐश्वर्यपूर्ण राज्यलाई भोग । मैले नै पहिले यिनीहरुलाई मारिसकेको छु । हे अर्जुन तिमी केवल निमित्त मात्र बन ।

द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च, कर्णं तथान्यान्पि योधवीरान् ।
मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा, युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान् ।।३४।।
द्रोण, भीष्म, जयद्रथ, कर्ण तथा अरु पनि जो जो लडाका वीरहरु छन् ती सबैलाई मैले मारिसकेको छु । उनैलाई तिमी मार, शोक नगर । युद्ध गर । समरक्षेत्रमा विजयी हुनेछौ ।

सञ्जय उवाच

एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य, कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी ।
नमस्कृत्वा भूय एवाह कृष्णं, सगद्गदं भीतभीतः प्रणम्य ।।३५।।
सञ्जयले भने– (भगवानका) यस्ता वचन सुनेर दुई हात जोडेका वेपमान (थर्थर भएका) किरीटी (अर्जुन) ले श्रीकृष्णलाई निहुरेर नमस्कार गर्दै डराइ–डराइ (भयको अतिरेकले उत्पन्न अस्पष्ट) गद्गद् स्वरमा यसरी भने...।

अर्जुन उवाच

स्थाने हृषीकेश तव प्रकीत्र्या,
जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च ।
रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति,
सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसङ्घाः ।।३६।।
कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन्,
गरीयसे ब्रह्मणोप्यादिकत्र्रे ।
अनन्त देवेश जगन्निवास,
त्वमक्षरं सदसतत्परं यत् ।।३७।।
त्वमादिदेवः पुरुषः पुराण
स्त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम,
त्वया ततं विश्वमनन्तरुप ।।३८।।
वायुर्यमोद्रग्नि वरुण शशांकः,
प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च ।
नमो नमस्तेद्रस्तु सहस्रकृत्वः,
पुनश्च भूयोद्रपि नमो नमस्ते ।।३९।।
नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते,
नमोद्स्तुsते सर्वत एव सर्व ।
अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं,
सर्वं समाप्नोषि ततोद्रसि सर्व ः ।।४०।।
सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं,
हे कृष्ण हे यादव हे सखेति ।
अजानता महिमानं तवेदं,
मया प्रमादात्प्रणयेन वापि ।।४१।।
यच्चावहासार्थमसत्कृतोद्रसि,
विहार शयायासनभोजनेषु ।
एकोद्रथवाप्यच्युत तत्समक्षं,
तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् ।।४२।।
पितासि लोकस्य चराचरस्य,
त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् ।
न त्वत्समोद्रस्त्यभ्यधिकः कुतोद्रन्यो,
लोकत्रयेद्रप्यप्रतिमप्रभाव ।।४३।।
तस्मात्प्रणम्य प्रणिधाय कायं,
प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम् ।
पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः,
प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम् ।।४४।।
अदृष्टपूर्वम् हृषितोद्रस्मि दृष्ट्वा,
भयेन च प्रव्यथितं मनो मे ।
तदेव दर्शय देवरुपं,
पश्सीद देवेश जगन्निवास ।।४५।।
किरीटिनं गदिनं चक्रहस्त
मिच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव ।
तेनैव रुपेण चतुर्भुजेन,
सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते ।।४६।।
हे हृषीकेश, सबै जगत् तपाईं को गुण कीर्तनले प्रसन्न हुन्छ, र त्यसैमा अनुरक्त पनि हुन्छ । राक्षसहरु तपाईंका डरले दश दिशामा भाग्छन् । सिद्धका संघहरु तपाईंलाई नमस्कार गर्छन् । यो कुरा स्थान (जति जस्तो हुनु पर्ने हो त्यही भइरहेको) छ ।।३६।।
हे महात्मन, तपाईं ब्रह्माभन्दा पनि ठूला उनका पनि आदि कर्ता हुनुहुन्छ । त्यसैले तिनीहरु तपाईंलाई नमस्कार किन नगरुन् ? हे अनन्त, हे देवेश, हे जगन्निवास, सत् र असत् तपाईं नै हुनुहुन्छ । यी दुईदेखि परको जुन अक्षर ब्रह्म हो त्यो पनि तपाईं नै हो ।।३७।।
तपाई ंआदिदेव, पुराण पुरुष, विश्वका अन्तिम आधार, ज्ञाता, ज्ञेय, तथा परम धाम (श्रेष्ठ स्थान) हुनुहुन्छ । हे अनन्तरुप, तपाईंद्वारा विश्व व्याप्त छ ।।३८।।
वायु, यम, अग्नि, वरुण, ब्रह्मा तथा ब्रह्माका पनि पिता तपाईं नै हो । तपाईंलाई सहस्र नमस्कार छ । त्यसपछि पनि नमस्कार छ ।।३९।।
हे विश्वरुप, तपाईंलाई अगाडिबाट, पछाडिबाट वरिपरि (दाया“बाया“) सबैतिरबाट नमस्कार छ । हे अनन्तवीर्य, तपाईंले आफ्नो अमित शक्तिले निखिल ब्रह्माण्डलाई राम्ररी आप्त गर्नु भएको छ । त्यसैले, तपाईंलाई सर्वरुप भनिन्छ ।।४०।।
हे अच्युत, तपाईंको यस्तो प्रभावलाई नजानेर अज्ञानवश (सर्वसाधारण जस्तै ठानेर) साथी ठान्दै मैले प्रमाद वा प्रेम भावले हे कृष्ण, हे यादव, हे साथी इत्यादि भनेर जेजस्तो अटेरी (समानताको) सम्बोधन गरें तथा (संगै) खा“दा, हिंड्दा, डुल्दा, सुत्दा, उठ्दा, एकान्तमा वा हासपरिहासका लागि अरुका अगाडि तपाईंको जो असत्कार गरें, त्यसको निम्ति तपाईंसंग क्षमा माग्दछु ।।४१,४२।।
तपाईं यस चराचर जगत्का पिता, गरिमामय र पूजनीय गुरु हुन्छ । हे अप्रतिम प्रभाव भएका (परमात्मा), तीन लोकमा तपाईं बराबर नै कोही छैन (भने) तपाईं भन्दा बढ्ता अर्को के होला ?४३।।
त्यसकारण हे देव, मैले राम्ररी साष्टाङ्ग प्रणाम गर्दै स्तुतियोग्य तपाईं ईश्वरलाई प्रसन्न हुनुहोस् भनेर प्रार्थना गर्दछु । जस्तै पिताद्वारा पुत्रका, साथीद्वारा साथीका, पतिद्वारा प्रियतमा पत्नीका (अज्ञानवश भएका अपराधलाई सहन गर्छन् । त्यसै गरी तपाईंद्वारा मेरा अपराध) सहन योग्य छन् ।।४४।।
अघि नदेखेको तपाईंको यस आश्चर्यजनक स्वरुप देखेर म हर्षित भइरहेको छु । मेरो मन भयले व्याकुल पनि भइरहेको छ । (त्यसैले तपाईं) आफ्नो त्यस देवरुपलाई नै देखाउसनुहोस् । हे देवेश, हे जगन्निवास (ममाथि) प्रसन्न हुनुहोस् ।।४५।।
मैले त्यही किरीट धारण गर्नु भएको, गदा र चक्र हातमा लिनुभएको तपाईंलाई देख्न चाहन्छु । त्यसैले हे विश्वमूर्ते, हे सहस्रबाहो, त्यही चतुर्भुज रुपका भइजानुहोस् ।।४६।।

श्रीभगवान् उवाच

मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं, रुपं परं दर्शितमात्मयोगात् ।
तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यं,यन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वं ।।४७।।
श्रीभगवानले भन्नु भयो– हे अर्जुन, मैले प्रसन्न भएर आफ्ना अफ्नो योग शक्तिद्वारा तेजोमय, अनन्त, आद्य, विश्वरुप तिमीलाई देखाएं, यसलाई तिमी बाहेक अरु कसैलाई पनि देखाएको थिइन । ईश्वर दर्शन मानवीय साधनाको अन्तिम लक्ष्य होइन । यो केवल एक मार्ग हो, जसमा अगाडि बढ्ने काम बांकी रहन्छ । प्रत्यक्ष ज्ञानलाई पूर्णता दिन पनि बांकी रहन्छ । खाना देखिपछि चख्ने काम बांकी रहन्छ ।
न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानैर्न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रै ः ।
एवं रुपः शक्य अहं नृलोके, द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर ।।४८।।
हे कुरुवंशका श्रेष्ठ वीर, वेद, यज्ञ, अध्ययन, दान, क्रिया, वा उग्र तपस्या कुनैले पनि मनुष्यलोकमा तिमी बाहेक अरुले मेरो यो रुप देख्न पाएको छैन ।
मा ते व्यथा मा च विमूढ भावा, दृष्ट्वा रुपं घोरमीदृङ्ममेदम् ।
व्यपेतभीः प्रीतमनाः पुनस्त्वं, तदेव मे रुपमिदं प्रपश्य ।।४९।।
मेरो यो डरलाग्दो रुप देखेर तिमी व्यथित नहोउ, विमूढ पनि नबन, निडर र प्रीतमना भइ मेरो त्यही रुप हेर ।

सञ्जय उवाच

इत्यर्जुनं वासुदेवास्तथोक्त्वा, स्वकं रुपं दर्शयामास भूयः ।
आश्वासयामास च भीतमेनं,भूत्वा पुनः सौम्य वपुर्महात्मा ।।५०।।
सञ्जयले भने– श्रीकृष्णले अर्जुनलाई यस्तो भनेर आफ्नो (सौम्य) रुपलाई देखाउनु भयो । अनि सौम्य रुप महात्मा कृष्णले डराएको त्यस (अर्जुन) लाई आश्वासन पनि दिनु भयो ।

अर्जुन उवाच

दृष्ट्वेदं मानुषं रुपं तव सौम्यं जनार्दन ।
इदानीमस्मि संवृत्तः सचेता ः प्रकृतिं गतः ।।५१।।
अर्जुनले भने– हे जनार्दन, तपाईंको सौम्य मानवीय रुप (अद्भुतबाट रुपान्तरित भएको) देखेर सचेत (सामान्य) र स्वाभाविक (प्रकृतिस्थ) भए“ ।

श्रीभगवान उवाच

सुदुर्दर्शमिदं रुपं दृष्ट्वानसि यन्मम ।
देवा अप्यस्य रुपस्य नित्यं दर्शनकाङ्क्षिणः ।। ५२।।
श्रीभगवानले भन्नु भयो– मेरो जुन यो रुप (तिमीले) देखेका थियौ, त्यो दुर्लभ छ र देवताहरु पनि त्यस रुपको दर्शनका आकांक्षी हुन्छन् ।
नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया ।
शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा ।।५३।।
जस्तो तिमीले मलाई देख्यौ, यस्तो रुपलाई वेदाध्ययन (ज्ञान), तपस्या, दान, यज्ञ कुनै विधाले पनि देख्न सकिंदैन ।
भक्त््या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोद्रर्जुन ।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परन्तपः ।।५४।।
तर हे परन्तप, अनन्य भक्तिले भने मलाई तत्त्वले जान्न र देख्न सकिन्छ । मलाई प्राप्त (प्रवेश) गर्न पनि सकिन्छ ।
मत्कर्मकृन्मतपरमो मद्भक्तः संगवर्जित ः।
निर्वैरः सर्व भूतेषु यः स मामेति पाण्डवः ।।५५।।
हे पाण्डव, मेरो निमित्त कर्म गर्ने, ममा परायण हुने, आसक्तिरहित हुने, सबै प्राणीहरुमा निर्वैर भाव राख्नेले मलाई प्राप्त गर्छ ।
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णर्जुनसंवादे विश्वरुपदर्शनयोगो नामैकादशोsध्याय ः।।