सजिलाे कोमलगीता (समछन्दानुवाद): संशोधनहरू बीचको भिन्नता

पङ्क्ति ८६०:
<br>
<br>
'''स्वधर्ममपि चावेक्ष्य न विकम्पितुमर्हसि ''' ।
<br>
'''धर्म्याद्धि युद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्रियस्य न विद्यते ''' (३१)
<br>
हे अर्जुन तिमी क्षत्री हुनाले धर्म पालन–
<br>
गर लौ यसबाहेक छैन क्यै अन्य साधन ।
<br>
<br>
'''यदृच्छया चोपपन्नां स्वर्गद्वारमपावृतम् ''' ।
<br>
'''सुखिनः क्षत्रियाः पार्थ लभन्ते युद्धमीदृशम् ''' (३२)
<br>
त्यो क्षत्री भाग्यमानी हो र सुखी हो, पृथासुत !
<br>
जसले युद्धको मौका पाएर स्वर्ग भोग्दछ ।
<br>
<br>
'''अथ चेत्त्वमिमं धर्म्यं सङ्ग्रामं न करिष्यसि ''' ।
<br>
'''ततः स्वधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापमवाप्स्यसि ''' (३३)
<br>
परन्तु धर्मको युद्ध लडेनौ अहिले भने
<br>
कीर्ति स्वधर्म त्यागेर अधर्मी बन्दछौ तिमी ।
<br>
<br>
'''अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम् ''' ।
<br>
'''सम्भावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते ''' (३४)
<br>
अपकीर्ति सधैं तिम्रो गाउँनेछन् मनुष्यले,
<br>
<br>
मान्छेका निम्ति यो कार्य मर्नुभन्दा ठुलो छ है ।
''<br'
भयाद्रणादुपरतं मंस्यन्ते त्वां महारथाः ''' ।
<br>
<br>
'''येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम् ''' (३५)
<br>
जो जो योद्धाहरूबाट सम्मानित थियौ अघि
<br>
डरपोक तथा तुच्छ मानिनेछौ तिमी पछि ।
<br>
<br>
'''अवाच्यवादांश्च बहून् वदिष्यन्ति तवाहिताः ''' ।
<br>
'''निन्दन्तस्तव सामर्थ्यं ततो दुःखतरं नु किम् ''' (३६)
<br>
तिम्रो सामर्थ्यको निन्दा गर्नेछन् कटु वाक्यले,
<br>
यो भन्दा दुःखदायी त हुन सक्दछ अन्य के !
<br>
<br>
'''हतो वा प्राप्स्यसि स्वर्गं जित्वा वा भोक्ष्यसे महीम् ''' ।
<br>
'''तस्मादुत्तिष्ठ कौन्तेय युद्धाय कृतनिश्चयः ''' (३७)
<br>
मरेमा पाउँछौ स्वर्ग, जितेमा भोग्दछौ मही
<br>
त्यसैले उठ कुन्तीका पुत्र लड्न खडा भई ।
<br>
<br>
'''सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ ''' ।
<br>
'''ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि ''' (३८)
<br>
सुख–दुःख तथा लाभ-हानी, जित र हारको
<br>
त्यागी विचार, लड्दामा पाप लाग्दैन मारको ।
<br>
<br>
'''एषा तेऽभिहिता साङ्ख्ये बुद्धिर्योगे त्विमां श्रृणु ''' ।
<br>
'''बुद्ध्या युक्तो यया पार्थ कर्मबन्धं प्रहास्यसि ''' (३९)
<br>
साङ्ख्यमा भनियो पार्थ ! सुन लौ ज्ञानयोगमा,
<br>
ज्ञानीलाई त सक्तैन कर्म-बन्धनले छुन ।
<br>
<br>
'''नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति प्रत्यवातो न विद्यते ''' ।
<br>
'''स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ''' (४०)
<br>
हुँदैन नाश प्रारम्भ, पार्थ ! दोष हुदैन क्यै
<br>
निष्काम कर्म थोरैले ठूलो भय लगार्छ है ।
<br>
प्रारम्भ = धर्मको आरम्भ ।
<br>
<br>
'''व्यवसायात्मिका बुद्धिरेकेह कुरुनन्दन ''' ।
<br>
'''बहुशाखा ह्यनन्ताश्च बुद्धयोऽव्यवसायिनाम् ''' (४१)
<br>
निस्काम कर्मयोगीको एकै हुन्छ प्रयोजन,
<br>
अज्ञानीहरुको बुद्धि बाँडिन्छ कुरुनन्दन !
<br>
<br>
'''यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः ''' ।
<br>
'''वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ''' (४२)
<br>
'''कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम् ''' ।
<br>
'''क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ''' (४३)
<br>
अज्ञानी फलको आशा राख्छन् वेदोक्त कर्ममा,
<br>
कामना राख्दछन् स्वर्ग-प्राप्ति र उच्च जन्ममा ।
<br>
भन्छन् इन्द्रियको तृप्ति, ऐश्वर्यमय जीवन-
<br>
भन्दा ठुलो कुनै छैन यिनै हुन् अति उत्तम ।
<br>
<br>
'''भोगैश्वर्यप्रसक्तानां तयापहृतचेतसाम् ''' ।
<br>
'''व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते ''' (४४)
<br>
भोग ऐश्वर्य आसक्त मोहग्रस्त हुने जति–
<br>
सबैको बुद्धि एकाग्र बन्दैन भगवान्प्रति ।
<br>
<br>
'''त्रैगुण्यविषया वेदा निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन ''' ।
<br>
'''निर्द्वन्द्वो नित्यसत्त्वस्थो निर्योगक्षेम आत्मवान् ''' (४५)
<br>
वेदमा गुण छन् तीन, यी नाघ्नुपर्छ अर्जुन !
<br>
हर्षशोकादिले हीन, बन आत्मपरायण ।
<br>
<br>
'''यावानर्थ उदपाने सर्वतः सम्प्लुतोदके ''' ।
<br>
'''तावान्सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ''' (४६)
<br>
पोखरी पूर्ण भेटेमा कुवाको के प्रयोजन !
<br>
शास्त्रज्ञाता भए आफैं वेदको के प्रयोजन !
<br>
<br>
'''कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ''' ।
v
'''मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते ङ्गोऽस्त्वकर्मणि ''' (४७)
<br>
प्रभुत्व कर्ममा हुन्छ, हुदैन फल पाउन,
<br>
नबन्नू फल-आसक्त, नभन्नू कर्म गर्दिन ।
<br>
<br>
'''योगस्थः कुरु कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा धनञ्जय ''' ।
<br>
'''सिद्ध्यसिद्ध्योः समो भूत्वा समत्वं योग उच्यते ''' (४८)
<br>
गर योगी भई कर्म सङ्ग त्यागी धनञ्जय !
<br>
सिद्धि असिद्धिमा एक हुनु नै योग हो बुझ ।
<br>
<br>
'''दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनञ्जय ''' ।
<br>
'''बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः ''' (४९)
<br>
सकाम फलको आशा गर्ने कृपण हुन् बुझ,
<br>
तिनदेखि रही टाढा ईशका पाउमा पर ।
<br>
<br>
'''बुद्धियुक्तो जहातीह उभे सुकृतदुष्कृते ''' ।
<br>
'''तस्माद्योगाय युज्यस्व योगः कर्मसु कौशलम् ''' (५०)
<br>
बुद्धिका योगले डढ्छन् पापपुण्यहरू सब ।
<br>
त्यसैले योगमा लाग यही हो कर्म-कौशल ।
<br>
<br>
'''कर्मजं बुद्धियुक्ता हि फलं त्यक्त्वा मनीषिणः ''' ।
<br>
'''जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः पदं गच्छन्त्यनामयम् ''' (५१)
<br>
समत्व बुद्धिले गर्दा ऋषि, भक्तहरू सब,
<br>
सकाम फल त्यागेर पुग्छन् ईश-परम्पद ।
<br>
'''यदा ते मोहकलिलं बुद्धिर्व्यतितरिष्यति ''' ।
<br>
'''तदा गन्तासि निर्वेदं श्रोतव्यस्य श्रुतस्य च ''' (५२)
<br>
मोहले जब ढाकेको बुद्धि त्यो पार तर्दछ,
<br>
सुनेका, सुनिने भोग हुन्छन् विरक्त तत्क्षण ।
<br>
<br>
'''श्रुतिविप्रतिपन्ना ते यदा स्थास्यति निश्चला ''' ।
<br>
'''समाधावचला बुद्धिस्तदा योगमवाप्स्यसि ''' (५३)
<br>
जब वेदादिद्वारा त्यो मन बन्दैन चञ्चल
<br>
तब बुद्धि समाधिस्थ हुन्छ, पुग्छौ परम्पद ।
<br>
<br>
'''अर्जुन उवाच '''
<br>
'''स्थित प्रज्ञस्य का भाषा समाधिस्थस्य केशव ''' !
<br>
'''स्थितधीः किं प्रभाषेत किमासीत व्रजेत किम् ''' (५४)
<br>
अर्जुनले भने
<br>
अध्यात्मलीनको कस्तो हुन्छ लक्षण केशव !
<br>
उसले कसरी भाषा बोल्छ, बस्छ, र हिंड्दछ ?
<br>
<br>
'''श्रीभगवानुवाच '''
<br>
'''प्रजहाति यदा कामान् सर्वान्पार्थ मनोगतान् '''।
<br>
'''आत्मन्येवात्मना तुष्टः स्थितप्रज्ञस्तदोच्यते ''' (५५)
<br>
भगवान्ले भने
<br>
डढाएर सबै इच्छा, कामना मनभित्रका
<br>
आत्म-सन्तुष्टिले पार्थ ! पुग्छ त्यो स्थितप्रज्ञमा ।
<br>
<br>
'''दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः ''' ।
<br>
'''वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते '''(५६)
<br>
बन्दैन दुःखमा दुःखी, गर्दैन सुख चाहना,
<br>
भय क्रोधादिले मुक्त, हो ज्ञानी मुनि उत्तम ।
<br>
<br>
'''यः सर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्य शुभाशुभम् ''' ।
<br>
'''नाभिनंन्दति न द्वेष्टि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ''' (५७)
<br>
न शुभ प्राप्तिमा हाँस्ने न ता अशुभमा रुने
<br>
बुद्धिमान् पूर्ण ज्ञानी हो स्थिर बुद्धि सदा हुने ।
<br>
<br>
'''यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः ''' ।
<br>
'''इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ''' (५८)
<br>
जसरी कछुवा आफ्नो सबै अङ्ग लुकाउँछ,
<br>
इन्द्रियादि लुकाएमा चेतना स्थिर बन्दछ ।
<br>
<br>
'''विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः ''' ।
<br>
'''रसवर्जं रसोऽप्यस्य परं दृष्टवा निवर्तते ''' (५९)
<br>
भोगेच्छाशून्य देहीमा विषयादि हटे पनि
<br>
रहन्छ राग, योगीमा रहन्नन् वासना कुनै ।
<br>
<br>
'''यततो ह्यपि कौन्तेय पुरुषस्य विपश्चितः ''' ।
<br>
'''इन्द्रियाणि प्रमाथीनि हरन्ति प्रसभं मनः ''' (६०)
<br>
वशमा राख्न जो खोज्छ विषयेन्द्रिय अर्जुन !
<br>
बलपूर्वक तानेर मन हर्दछ तत्क्षण ।
<br>
<br>
'''तानि सर्वाणि संयम्य युक्त आसीत मत्परः ''' ।
<br>
'''वशे हि यस्येन्द्रियाणि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ''' (६१)
<br>
ममाथि संझना राखे बुद्धि हुन्छ प्रतिष्ठित
<br>
बुद्धिले वशमा राख्छ इन्द्रियादिहरू सब ।
<br>
<br>
'''ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते ''' ।
<br>
'''सङ्गासञ्जायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते ''' (६२)
<br>
विषयेन्द्रियको ध्यान-द्वारा आसक्ति बढ्दछ,
<br>
इच्छा आसक्तिले बढ्छ, इच्छाले क्रोध बढ्दछ ।
<br>
<br>
'''क्रोधाद्भवति सम्मोहः सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः ''' ।
<br>
'''स्मृतिभ्रंशाद् बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ''' (६३)
<br>
क्रोधले हुन्छ सम्मोह त्यसले स्मृति नास्दछ,
<br>
स्मृति नास हुँदा बुद्धि नासिन्छ, के रहन्छ र !
<br>
<br>
'''रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्चरन् ''' ।
<br>
'''आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ''' (६४)
<br>
रागद्वेषादिले मुक्त भई इन्द्रिय संंयम-
<br>
गरी वश गरे चित्त, ईश भेटिन्छ निश्चय ।
<br>
<br>
'''प्रसादे सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते ''' ।
<br>
'''प्रसन्नचेतसो ह्याशु बुद्धिः पर्यवतिष्ठते ''' (६५)
<br>
चित्त प्रसन्नले सारा दुःख नासिन्छ तत्क्षण,
<br>
स्थिर बन्दछ यो बुद्धि, चाँडै ईश्वर भेट्दछ ।
<br>
<br>
'''नास्ति बुद्धिरयुक्तस्य न चायुक्तस्य भावना ''' ।
<br>
'''न चाभावयतः शान्तिरशान्तस्य कुतः सुखम् ''' (६६)
<br>
बुद्धि र भावना हुन्न त्यसमा, जो अयुक्त छ,
<br>
हुन्न अयुक्तमा शान्ति, अनि हुन्छ कहाँ सुख !
<br>
भावना = आध्यात्मिक चिन्तन ।
<br>
<br>
'''इन्द्रियाणां हि चरतां यन्मनोऽनुविधीयते ''' ।
<br>
'''तदस्य हरति प्रज्ञां वायुर्नावमिवाम्भसि ''' (६७)
<br>
दश इन्द्रियमा एक मन यो पछि लाग्दछ-
<br>
भने पवनले नाउ जस्तै बुद्धि भगाउँछ ।
<br>
<br>
'''तस्माद्यस्य महाबाहो निगृहीतानि सर्वशः ''' ।
<br>
'''इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ''' (६८)
<br>
सारा इन्द्रियका इच्छा वासना छुट्दछन् जब,
<br>
स्थिर बन्दछ मान्छेको आफ्नो बुद्धि पृथासुत !
<br>
<br>
'''या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी ''' ।
<br>
'''यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ''' (६९)
<br>
प्राणी समस्तको रात ज्ञानीको दिन बन्दछ,
<br>
प्राणीको दिन ज्ञानीले औँसीको रात ठान्दछ ।
<br>
<br>
'''आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं '''
<br>
'''समुद्रमापः प्रविशन्ति यद्वत् ''' ।
<br>
'''तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे '''
<br>
'''स शान्तिमाप्नोति न कामकामी ''' (७०)
<br>
जस्तै भरी निश्चल सिन्धुभित्र
<br>
पस्छन् नदी शान्त भई सुटुक्क ।
<br>
निष्काममा काम सशान्त पस्छन्,
<br>
सकाममा दु:ख दिएर बस्छन् ।
<br>
<br>
'''विहाय कामान्यः सर्वान्पुमांश्चरति निःस्पृहः ''' ।
<br>
'''निर्ममो निरहंकारः स शान्तिमधिगच्छति ''' (७१)
<br>
अहंकार तथा इच्छा ममता कामना सब
<br>
त्याग्ने मनुष्यले शान्ति सजिलै प्राप्त गर्दछ ।
<br>
<br>
'''एषा ब्राह्मी स्थितिः पार्थ नैनां प्राप्य विमुह्यति ''' ।
<br>
'''स्थित्वास्यामन्तकालेऽपि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति ''' (७२)
<br>
अध्यात्म मार्गमा हिंड्दा कोही बन्दैन मोहित,
<br>
पार्थ ! यस्तो भए ब्रह्म अन्तमा पनि मिल्दछ ।
<br>
<br>
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे साङ्ख्ययोगो नाम द्वितीयोऽध्यायः । हरिः ॐ तत् सत् ।।