श्रीमद्भगवद्गीता एकादश अध्याय: संशोधनहरू बीचको भिन्नता

पङ्क्ति ८९:
 
==अर्जुन उवाच==
पश्यामि देवांस्तव देवदेहे,
<br />
सर्वांस्तथा भूतविशेषसंघान् ।
<br />
ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थ,मृषींश्च सर्वानुरंगांश्च दिव्यान् ।।१५।।
ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थ,
<br />
मृषींश्च सर्वानुरंगांश्च दिव्यान् ।।१५।।
<br />
अर्जुनले भने– हे देव, तपाईंका देह भरि सबै देवदेवीहरु, प्राणीका सबै समुदायहरु, कमलमा बसेका सृष्टिकर्ता ब्रह्मा, ईश (महादेव), सबै ऋषि, तथा दिव्य नागलाई देखिरहेछु ।
अनेक बाहूदरवक्त्रनेत्रं, पश्यामि त्वां सर्वतोद्रनन्त रुपम् ।
<br />
नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं,पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरुप ।।१६।।
नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं,
<br />
पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरुप ।।१६।।
<br />
हे विश्वेश्वर, अनेकौं हात, उदर (पेट) र नेत्र भएका तपाईंलाई चारैतिर अनगन्ती रुपहरुमा देखिरहेको छु । हे विश्वरुप, (यस अनगन्ती रुपभित्र) तपाईंको आदि, मध्य र अन्त कहीं फेलापार्दिन ।
<br />
किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च, तेजोराशिं सर्वतो दीप्तिमन्तम् ।
किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च,
पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं समन्ताद्दीप्तानलार्कमप्रमेयम् ।।१७।।
<br />
तेजोराशिं सर्वतो दीप्तिमन्तम् ।
<br />
पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं
<br />
समन्ताद्दीप्तानलार्कमप्रमेयम् ।।१७।।
<br />
(शिरमा) मुकुट, (हातमा) गदा र चक्र धारण गर्नु भएका सबैतिरबाट तेज प्रकाशको पुञ्जले गर्दा हेर्न नसकिने बलेको अग्नि र सूर्यको जसतै तेजस्वी तथा अप्रमेय (परमात्मा) तपाईंलाई मात्र म सर्वत्र देख्छु ।
<br />
त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं,त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं,
त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता, सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ।।१८।।
<br />
त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
<br />
त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता,
<br />
सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ।।१८।।
<br />
तपाईं नै अक्षर (नाश नहुने), तपाईं नै वेदतव्य (जान्न योग्य), तपाईं नै संसारको श्रेष्ठतम आश्रयस्थल, तपाईं अव्यय शाश्वत धर्मको अमर रक्षक, तथा तपाईं नै सनातन पुरुष हुनुहुन्छ । यस्तो मेरो मत छ ।
<br />
अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्यं, मननन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।
अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्यं,
पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं, स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् ।।१९।।
<br />
मननन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।
<br />
पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं,
<br />
स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् ।।१९।।
<br />
आदि, मध्य, र अन्त नभएको अनगन्ती हात, चन्द्रसूर्य नेत्र भएको, बलेको अग्नि जस्तो अनुहार, आफ्नै तेजले विश्वलाई तप्त गर्ने तपाईं लाई म देखिरहेको छु ।
<br />
द्यावापृथिवीव्योरिदमन्तरं हि, व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
द्यावापृथिवीव्योरिदमन्तरं हि,
दृष्ट्वाद्भुतं रुपमुग्रं तवेदं, लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ।।२०।।
<br />
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
<br />
दृष्ट्वाद्भुतं रुपमुग्रं तवेदं,
<br />
लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ।।२०।।
<br />
हे महात्मन्, द्यावा (स्वर्ग वा आकाश र पृथिवीको अन्तराल (सारा वातावरण) स्थान र सबै (दश) दिशाहरुलाई एक्लै तपाईद्वारा व्याप्त भएको छ । तपाईंको यस अद्भुत र उग्ररुपलाई देखेर तीन लोक (को प्राणी समुदाय) व्याकुल भइरहेको छ ।
<br />
अमी हि त्वां सुरसंघा विशन्ति, केचिद्भतिा प्राञ्जलयो गृणन्ति ।
अमी हि त्वां सुरसंघा विशन्ति,
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसंघाः, स्तुवन्ति त्वा“ स्तुतिभिः पुष्कलाभिः।।२१।।
<br />
केचिद्भतिा प्राञ्जलयो गृणन्ति ।
<br />
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसंघाः,
<br />
स्तुवन्ति त्वा स्तुतिभिः पुष्कलाभिः।।२१।।
<br />
ती देवताहरु धमाधम तपाईंमा प्रवेश गरिरहेका छन् तथा डराएका कोही दुई हात जोडेर गृणन्ति– स्तुति गरिरहेछन् । महर्षि र सिद्धका संघहरुले स्वस्ति इत्यादि भन्दै अनेकौं (पुष्कलाभि) स्तुति गरिरहेका छन् ।
<br />
रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या, विश्द्रश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च ।
रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या,
गन्धर्व यक्षासुरसिद्धसंघा, वीक्षन्ते त्वा“ विस्मिताश्चैव सर्वे ।।२२।।
<br />
विश्द्रश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च ।
<br />
गन्धर्व यक्षासुरसिद्धसंघा,
<br />
वीक्षन्ते त्वा“ विस्मिताश्चैव सर्वे ।।२२।।
<br />
रुद्रहरु, आदित्यहरु, वसुहरु, साध्यहरु, विश्वेदेव, अश्विनीकुमार, वायुहरु, ऊष्मपा, गन्धर्व, यक्ष, राक्षस, र सिद्धका समुदायहरु, सबका सब चकित भएर तपाईंलाई हेरिहेका छन् ।
<br />
रुपं महत्ते बहुवक्त्रंनेत्रं, महाबाहो बहुबाहुरुपादम् ।
रुपं महत्ते बहुवक्त्रंनेत्रं,
बहूदरं बहुदंष्ट्रा करालं, दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम् ।।२३।।
<br />
महाबाहो बहुबाहुरुपादम् ।
<br />
बहूदरं बहुदंष्ट्रा करालं,
<br />
दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम् ।।२३।।
<br />
हे महाबाहू, अनगन्ती मुख, अनगन्ती आंखा, अनगन्ती हात र (अनगन्ती) गोडा, अनगन्ती पेट भएको तथा अनगन्ती विकराल दन्त भएका तपाईंको विशाल रुपलाई देखेर (जसरी) सारा लोक भयले व्याकुल छ, त्यसै गरी म पनि (व्याकुल भएको) छु । अर्थात् भयभीत छु ।
<br />
नभः स्पर्शं दीप्तमनेकवर्णं, व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।
नभः स्पर्शं दीप्तमनेकवर्णं,
दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा, धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो ।। २४।।
<br />
व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।
<br />
दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा,
<br />
धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो ।। २४।।
<br />
हे विष्णो, गगनचुम्बी प्रकाशमान अगणित रङ्गका मुख बाएर आ“ गरिएका, विशाल प्रज्जवलित नेत्रयुक्त, तपाईंलाई देखेर मेरो मन भयले व्याकुल भएको छ । धैर्य, र शान्ति पाएको छैन ।
<br />
द“ष्ट्राकरालानि च ते मुखानि, दृष्टैव कालानल सन्निभानि
दष्ट्राकरालानि च ते मुखानि, दृष्टैव कालानल सन्निभानि
<br />
दिशो न जाने न लभे च शर्म, प्रसीद देवेश जगन्निवास ।।२५।।
<br />
विकरालदन्त र प्रलयकालीन अग्निको रा“को जस्तो तपाईंको मुख देखेर मलाई दिशाहरु ज्ञान भएन (रिंगटा लागिरहेछ) । सुख शान्ति छैन । हे देवेश, हे जगन्निवास प्रसन्न हुनु होस् ।
<br />
अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः, सर्वे सहैवावनिपालसंघै ।
अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः,
भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ, सहास्मदीयैरपि योधमुख्यै ः ।।२६।।
<br />
वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति, दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।
सर्वे सहैवावनिपालसंघै ।
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु, संदृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमांगै ः।।२७।।
<br />
भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ,
<br />
सहास्मदीयैरपि योधमुख्यै ः ।।२६।।
<br />
वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति,
<br />
दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।
<br />
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु,
<br />
संदृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमांगै ः।।२७।।
<br />
(युद्धमा भएका) राजाहरुका संघ समूहका साथै धृतराष्ट्रका पुत्रहरु तपाईंका मुखमा ( गइरहेका छन्।) । पितामह भीष्म, आचार्य द्रोण, सूतपुत्र कर्ण, अनि (हाम्रा पक्षका पनि) मुख्य योद्धाहरु तपाईंका मुखमा धडाधड तीव्रगतिले प्रवेश गरिरहेका छन् । कोही कोही योद्धाहरु धुलोपीठो कचाकुचुक परेर दा“तका अन्तरमा अड्रकिएका छन् ।।२६,२७।।
<br />
यथा नदीनां बहवो अम्बुवेगाः, समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।
यथा नदीनां बहवो अम्बुवेगाः,
तथा तवामि नरलोकवीरा, विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति ।।२८।।
<br />
समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।
<br />
तथा तवामि नरलोकवीरा,
<br />
विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति ।।२८।।
<br />
जसरी नदीका प्रवाह तीव्ररुपमा समुद्रमा गएर मिसिन्छन्, त्यसै गरी सारा योद्धा बगेर तपाईंमा विलीन भइरहेका छन् ।
<br />
यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतंगा, विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः ।
यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतंगा,
तथैव नाशाय विशन्ति लोकास्तवापि वक्त्राणि मृद्धवेगाः ।।२९।।
<br />
विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः ।
<br />
तथैव नाशाय विशन्ति लोका
<br />
स्तवापि वक्त्राणि मृद्धवेगाः ।।२९।।
<br />
जस्तै पुतलीहरु बलेको अग्निमा मर्नलाई वेगले फालहाल्छन् त्यस्तै यिनी तपाईंको मुखमा मर्नलाई दौडेर पस्न आउंछन् ।
<br />
लेलिह्यसे असमानः समन्ताल्लोकान्समग्रान्वदनैज्र्वलद्भिः ।
लेलिह्यसे असमानः समन्ता
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं, भासस्तवोग्रा प्रतपन्ति विष्णो ।।३०।।
<br />
ल्लोकान्समग्रान्वदनैज्र्वलद्भिः ।
<br />
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं,
<br />
भासस्तवोग्रा प्रतपन्ति विष्णो ।।३०।।
<br />
हे भगवन धप धप बलिरहेका मुखहरुद्वारा चारैतिरबाट सबैलाई गास हालेर स्वाद लिनु भएको छ । तपाईंका उग्र कान्तिहरुद्वारा आफ्ना तेजले समस्त विश्वलाई व्याप्त गरेर तीव्र ताप गराइरहेका छन् ।
<br />
आख्याहि मे को भानुग्ररुपो, नमोद्रस्तु ते देववर प्रसीद ।
आख्याहि मे को भानुग्ररुपो,
विज्ञातुमिच्छामि भवन्तमाद्यं, न हि प्रजानामि तव प्रकृतिम् ।। ३१।।
<br />
हे उग्ररुप तपाई को हुनुहुन्छ । बताउनुहोस । तपाईंलाई नमस्कार छ । हे देवश्रेष्ठ, प्रसन्न हुनुहोस । आदि पुरुष तपाईंलाई म जान्न चहन्छु । तपाईंको प्रवृत्ति के त्यो थाहा भएन ?
नमोद्रस्तु ते देववर प्रसीद ।
<br />
विज्ञातुमिच्छामि भवन्तमाद्यं,
<br />
न हि प्रजानामि तव प्रकृतिम् ।। ३१।।
<br />
हे उग्ररुप तपाई को हुनुहुन्छ । बताउनुहोस । तपाईंलाई नमस्कार छ । हे देवश्रेष्ठ, प्रसन्न हुनुहोस । आदि पुरुष तपाईंलाई म जान्न चहन्छु । तपाईंको प्रवृत्ति के त्यो थाहा भएन ?
 
==श्री भगवान उवाच==
कालोद्रस्मि लोकक्षयकत्प्रवृद्धो, लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ।