महाभारत खण्ड ११

इन्द्रप्रस्थ को स्थापना

पाण्ड्व श्रीकृष्ण संग खाण्डववन मा मय दानव तथा विश्वकर्मा द्वारा निर्मित इन्द्रप्रस्थ नगर को देखते हुए

द्रौपदी स्वयंवर को पहिले विदुर को छोडेर सबै पाण्ड्वो को मृत समझने लगे र यस कारण धृतराष्ट्र ले यस कारण शकुनि को भन्ए पछि दुर्योधन को युवराज बनयो दिए।द्रौपदी स्वयंवर को तत्पश्चात दुर्योधन आदि को पाण्ड्वो को जीवित भएको ठेगाना चला।पाण्ड्वो ले कौरवों देखि आफ्नो राज्य मांगा तर गृहयुद्ध को संकट देखि बचने को लागि युधिष्ठर ले कौरवों द्वारा दिए खण्डहर स्वरुप खाण्डववन आधा राज्य को रुप मा प्राप्त गर्यो।पांडवहरु को पांचाल राजा द्रुपद को पुत्री द्रौपदी देखि विवाह उपरांत मित्रता पछि उनि काफी शक्तिशाली भएका थिए। तब हस्तिनापुर को महाराज धृष्टराष्ट्र ले उनलाई राज्य मा बुलाया। धृष्टराष्ट्र ले युधिष्ठिर को संबोधित गरदै कहा, “ हे कुंती पुत्र! आफ्नो भ्राताओं को संग जुन म कहता हुं, सुनो। तिमी खांडवप्रस्थ को वन को हटाउएर आफ्नो लागि एक शहर को निर्माण करो, जसबाट कि तिमीमा र मेरो पुत्रहरु मा कुनै अंतर ना रहे। यदि तिमी आफ्नो स्थान मा रहोगे, त तिमीलाई कुनै पनि क्षति हैन पुगयो पाएगा। पार्थ द्वारा रक्षित तिमी खांडवप्रस्थ मा निवास करो, र आधा राज्य भोगो।“

धृतराष्ट्र को कथनानुसार, पांडवहरु ले हस्तिनापुर देखि प्रस्थान गर्यो। आधा राज्य को आश्वासन संग उनले खांडवप्रस्थ को वनहरुलाई हटा दिए। उनको उपरांत पांडवहरु ले श्रीकृष्ण संग मय दानव को सहायता देखि उन शहर को सौन्दर्यीकरण गर्यो। त्यो शहर एक द्वितीय स्वर्ग को समान भयो। उसपछि सभि महारथियों तथा राज्यहरु को प्रतिनिधिहरु को उपस्थिति मा वहां श्रीकृष्ण द्वैपायन व्यास को सान्निध्य मा एक महान यज्ञ र गृहप्रवेश अनुष्ठान को आयोजन भयो। उसपछि, सागर जस्तो चौडी खाए देखि घिरा, स्वर्ग गगनचुम्बी चहारदीवारी देखि घेरिएको तथा चंद्रमा या सुकेका मेघों जस्तो श्वेत त्यो नगर नागों को राजधानी, भोगवती नगर जस्तो लागन लागयो। यसमा अनगिनत प्रासाद, असंख्य द्वार थिए, जुन प्रत्येक द्वार गरुड को विशाल फैले पंखों को तरिका खुला थिए। यस शहर को रक्षा पर्खाल मा मंदराचल पर्वत जस्तै विशाल द्वार थिए। यस शस्त्रों देखि सुसज्जित, सुरक्षित नगरी को दुश्मनहरु को एक बाण पनि खरौंच सम्म हैन सकता थियो। उनको पर्खालहरु मा तोपें र शतघ्नियां रखीं थीं, जस्तै दुमुंही सांप हुन्छन्। बुर्जियों मा सशस्त्र सेना को सैनिक लगे थिए। उन पर्खालहरु मा वृहत फलाम चक्र पनि लगे थिए।

यहां को सडअकें चौडी र साफ थीं। उन मा दुर्घटना को कुनै भय थिएन। भव्य महलों, अट्टालिकाओं र प्रासादों देखि सुसज्जित यो नगरी इंद्र को अमरावती देखि प्रतिस्पर्धाएरती थीं। यस कारण नै यसलाई इंद्रप्रस्थ नाम दिए गएको थियो। यस शहर को सर्वश्रेष्ठ भाग मा पांडवहरु को महल स्थित थियो। यसमा कुबेर को समान खजाना र भंडार थिए। यति वैभव देखि परिपूर्ण यसलाई देखेर दामिनी को समान आँखाहरु चौधिया जाती थीं।

“जब शहर बसा, त वहां ठूलो संख्या मा ब्राह्मण आए, जसको नजिकै सबै वेद-शास्त्र इत्यादि थिए, तथा सबै भाशाहरुमा पारंगत थिए। यहां सबै दिशाहरु देखि धेरै देखि व्यापारीगण पधारे। उनलाई यहां व्यापार गरेर द्न सम्पत्ति मिलन आशाहरु थीं। धेरै भन्दा कालोगढ वर्ग को मान्छे पनि यहां आ गरेर बस गए। यस शहर को घेरे हुए, धेरै सुंदर उद्यान थिए, जसमा असंख्य प्रजातिहरु को फल र फूल इत्यादि लगे थिए। यिनीहरुमा आम्र, अमरतक, कदंब अशोक, चंपक, पुन्नग, नाग, लकुचा, पनास, सालस र तालस को वृक्ष थिए। तमाल, वकुल र केतकी को महकते रुख थिए। सुंदर र पुष्पित अमलक, जसको शाखाहरु फलहरु देखि लदी भएको कारण झुकी रहन्थ्यों। लोध्र र सुंदर अंकोल वृक्ष पनि थिए। जम्बू, पाटल, कुंजक, अतिमुक्ता, करविरस, पारिजात अझ थुप्रों अन्य प्रकार को रुख बिरुवाहरु लगे थिए। अनेकों हरे भरे कुञ्ज यहां मयूर र कोकिल ध्वनियों देखि गूंजि रहथे। धेरै विलासगृह थिए, जुन कि शीशे जस्तै चमकदार थिए, र लताओं देखि ढंके थिए। यहां धेरै कृत्रिम टीले थिए, र जल देखि माथि सम्म भरे सरोवर र झीलें, कमल तडाग जसमा हंस र बत्तखें, चक्रवाक इत्यादि किल्लोल गरि रहथे। यहां धेरै सरोवरहरुमा धेरै देखि जलीय बिरुवाहरु को पनि भरमार थियो। यहां रहएर, शहर को भोगकर, पांडवहरु को खुशी दिनोंदिन बढती गई थियो।

भीष्म पितामह र धृतराष्ट्र को आफ्नो प्रति दर्शित नैतिक व्यवहार को परिणामस्वरूप पांडवहरु ले खांडवप्रस्थ को इंद्रप्रस्थ मा परिवर्तित गर्यो|पाण्डुकुमार अर्जुन ले श्रीकृष्ण संग खाण्डववन खाण्डववन को जला दिए र इन्द्र को द्वारा को भए वृष्टि को आफ्नो बाणों को (छत्राकार) बाँध देखि निवारण गरदै अग्नि को तृप्त गर्यो।।वहा अर्जुन र कृष्ण जी ले समस्त देवताओ को युद्ध मा परास्त गर्यो।यसको फलस्वरुप अर्जुन ले अग्निदेव देखि दिव्य गाण्डीव धनुष र उत्तम रथ प्राप्त गरे र कृष्ण जी ले सुदर्शन चक्र प्राप्त गरे थियो। उनलाई युद्ध मा भगवान् कृष्ण-जस्तै सारथि मिले थिए तथा उनले आचार्य द्रोण देखि ब्रह्मास्त्र आदि दिव्य आयुध अझ कहिल्यै नष्ट न होने वाला बाण प्राप्त किये थिए।इन्द्र अप्ने पुत्र अर्जुन को वीरता देखेर अतिप्रसन्न भए। इन्द्र को भन्ए पछि देव शिल्पि विश्वकर्मा र मय दानव ले मिलेरखाण्डववन को इन्द्रपुरी जति भव्य नगर मा निर्मित गर्यो,ज लेइन्द्रप्रस्थ नाम दिइएको।

स्रोत

सुखसागर को सौजन्य से

बाहिरी कडिहरु

• वेद-पुराण - यहाँ चारै वेद एवं दस भन्दा अधिक पुराण हिन्दी अर्थ सहित उपलब्ध छन्। पुराणहरु लाई यहाँ सुना पनि जान सक्छ।
• महर्षि प्रबंधन विश्वविद्यालय-यहाँ सम्पूर्ण वैदिक साहित्य संस्कृत मा उपलब्ध छ।
• ज्ञानामृतम् - वेद, अरण्यक, उपनिषद् आदि मा सम्यक जानकारी
• वेद एवं वेदांग - आर्य समाज, जामनगर को जालघर मा सबै वेद एवं उनको भाष्य दिये भएका छन्।
• जसको उदेश्य छ - वेद प्रचार
• वेद-विद्या_डट_कम