अष्टादशोध्यायः

मोक्ष-सन्यासयोग

अर्जुन उवाच
सन्न्यासस्य महाबाहो तत्त्वमिच्छामि वेदितुम् ।
त्यागस्य च हृषीकेश पृथक्केशिनिषूदन (१)
अर्जुनले भने
महाबाहु ! हृषीकेश ! केशि–नाशक ! ब्रह्म सत् !
जान्ने इच्छा छ सन्न्यास–त्यागबारे पृथक् पृथक् .

श्रीभगवानुवाच
काम्यानां कर्मणा न्यासं सन्न्यासं कवयो विदुः ।
सर्वकर्मफलत्यागं प्राहुस्त्यागं विचक्षणाः (२)
श्रीभगवान्ले भने
प्राज्ञ भन्छन् काम्यकर्म त्याग्नु सन्न्यास हो भनी
फलाशा-त्याग्नु हो त्याग भन्छन् अर्काथरी सुधी ।
सुधी = विद्वान् ।

त्याज्यं दोषवदित्येके कर्म प्राहुर्मनीषिणः ।
यज्ञदानतपःकर्म न त्याज्यमिति चापरे (३)
कुनै भन्छन् कर्मभित्र छ दोष, त्याग्नु पर्दछ,
यज्ञ, दान, तप त्याग्नु हुन्न, भन्छन् कुनै बुध ।

निश्चयं श्रृणु में तत्र त्यागे भरतसत्तम ।
त्यागो हि पुरुषव्याघ्र त्रिविधः सम्प्रकीर्तितः (४)
त्यागसम्बन्धमा मेरो सुन निर्णय भारत !
तीन प्रकारका त्याग हुन्छन् हे श्रेष्ठ मानव !

यज्ञदानतपःकर्म न त्याज्यं कार्यमेव तत् ।
यज्ञो दानं तपश्चैव पावनानि मनीषिणाम् (५)
तप, यज्ञ तथा दान त्याग्नुहुन्न, सुकर्म हुन्,
यज्ञ, दान, तपस्याले मनीषी शुद्ध बन्दछन् ।

एतान्यपि तु कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा फलानि च ।
कर्तव्यानीति में पार्थ निश्चितं मतमुत्तमम् (६)
गर्नुपर्छ यिनै कर्म फल आसक्ति बेगर,
यो मेरो मत हो, पार्थ ! म आफैंबाट निश्चित ।

नियतस्य तु सन्न्यासः कर्मणो नोपपद्यते ।
मोहात्तस्य परित्यागस्तामसः परिकीर्तितः (७)
नित्यकर्म परित्याग गर्नु धेरै अयोग्य छ,
अज्ञानवस त्यागेमा तामसी त्याग बन्दछ ।

दुःखमित्येव यत्कर्म कायक्लेशभयात्त्यजेत् ।
स कृत्वा राजसं त्यागं नैव त्यागफलं लभेत् (८)
दुःख–कष्टादिको त्रास संझेर कर्म त्याग्दछ–
भने त्यो राजसी त्याग सर्वथा हुन्छ निष्फल ।

कार्यमित्येव यत्कर्म नियतं क्रियतेऽर्जुन ।
सङ्गं त्यक्त्वा फलं चैव स त्यागः सात्त्विको मतः (९)
कर्तव्य हो कर्म गर्नु भन्ने ठानी पृथासुत !
आसक्ति र फल–त्याग गर्नु हो त्याग सात्त्विक ।

न द्वेष्ट्यकुशलं कर्म कुशले नानुषज्जते ।
त्यागी सत्त्वसमाविष्टो मेधावी छिन्नसंशयः (१०)
छैन सत्कर्म-आसक्ति र निन्दा नीच कर्मको–
भने त्यो सात्त्विकी त्यागी प्राज्ञ, संशयहीन हो ।

न हि देहभृता शक्यं त्यक्तुं कर्माण्यशेषतः ।
यस्तु कर्मफलत्यागी स त्यागीत्यभिधीयते (११)
देहीबाट सबै कर्म-त्यागको छैन सम्भव
त्यसैले हो त्यही त्यागी, त्याग्छ जो कर्मको फल ।

अनिष्टमिष्टं मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः फलम् ।
भवत्यत्यागिनां प्रेत्य न तु सन्न्यासिनां क्वचित् (१२)
शुभाशुभ तथा मिश्र तिन छन् कर्मका फल,
त्यागीले फल भोग्दैनन्, अत्यागी भोग्दछन् फल ।
शुभाशुभ = शुभ, अशुभ ।

पञ्चैतानि महाबाहो कारणानि निबोध मे ।
साङ्ख्ये कृतान्ते प्रोक्तानि सिद्धये सर्वकर्मणाम् (१३)
समस्त कर्म-सिद्धिका निमित्त पाँच कारण–
छन् साङ्ख्य शास्त्रमा सोही मबाट सुन अर्जुन !

अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम् ।
विविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र पञ्चमम् (१४)
देह आधार हो, जीव कर्ता, करण इन्द्रिय
र चेष्टा तिनका, पाचौं दैव नै बन्छ कारण ।

शरीरवाङ्मनोभिर्यत्कर्म प्रारभते नरः ।
न्याय्यं वा विपरीतं वा पञ्चैते तस्य हेतवः (१५)
कर्म, कुकर्म जे गर्छन् मन, वाणी र देहले
मुख्य कारणको पाठ खेल्दछन् उक्त पाँचले ।
उक्त पाँच = देह, जीव, इन्द्रियहरू, शारीरिक चेष्टा र दैव ।

तत्रैवं सति कर्तारमात्मानं केवलं तु यः ।
पश्यत्यकृतबुद्धित्वान्न स पश्यति दुर्मतिः (१६)
आफ्नो विशुद्ध आत्मा नै कर्ता हो भन्छ जो नर,
यथार्थ देख्न सक्तैन त्यस दुर्मतिले, तर ।

यस्य नाहङ्कृतो भावो बुद्धिर्यस्य न लिप्यते ।
हत्वापि स इमाँल्लोकान्न हन्ति न निबध्यते (१७)
जसमा न अहंभाव, न बुद्धि कर्मबद्ध छ,
लोकहत्या गरोस् किन्तु न बाँधिन्छ न मार्दछ ।
न बाँधिन्छ = न (कर्ममा) बाँधिंन्छ ।

ज्ञानं ज्ञेयं परिज्ञाता त्रिविधा कर्मचोदना ।
करणं कर्म कर्तेति त्रिविधः कर्म-सङ्ग्रहः (१८)
ज्ञान अौ जानिने, जान्ने तिन हुन् कर्म–प्रेरक,
क्रिया, करण, कर्ता यी तिन हुन् कर्म-सङ्ग्रह ।
करण = साधन, द्रव्य आदि, क्रिया (कर्म) = यज्ञादि कर्म ।
कर्ता = यज्ञकर्ता ।

ज्ञानं कर्म च कर्ता च त्रिधैव गुणभेदतः ।
प्रोच्यते गुणसङ्ख्याने यथावच्छृणु तान्यपि (१९)
गुणका भेदले ज्ञान, कर्म, कर्ता गरी तिन
साङ्ख्यमा भनिएजस्तै म भन्दछु तिमी सुन ।

सर्वभूतेषु येनैकं भावमव्ययमीक्षते ।
अविभक्तं विभक्तेषु तज्ज्ञानं विद्धि सात्त्विकम् (२०)
विभक्त सब प्राणीमा अविभाजित, शाश्वत–
स्वरूप देखिने ज्ञान नै हो, वास्तव सात्त्विक ।

पृथक्त्वेन तु यज्ज्ञानं नानाभावान्पृथग्विधान् ।
वेत्ति सर्वेषु भूतेषु तज्ज्ञानं विद्धि राजसम् (२१)
विभिन्न भावमा देख्छ जीवमाथि विभिन्नता-
भने सो ज्ञानलाई नै भन्दछन्, बुझ, राजस ।

यत्तु कृत्स्नवदेकस्मिन्कार्ये सक्तमहैतुकम् ।
अतत्त्वार्थवदल्पंच तत्तामसमुदाहृतम् (२२)
शरीर मात्र हो पूर्ण भन्ने आसक्ति भावको,
युक्ति र तत्वले हीन, अल्प तामस ज्ञान हो ।

नियतं सङ्गरहितमरागद्वेषतः कृतम् ।
अफलप्रेप्सुना कर्म यत्तत्सात्त्विकमुच्यते (२३)
शास्त्रयुक्त, अनासक्ति र घृणा, प्रेमशून्य छ–
भने त्यो कर्मलाई नै भनिन्छ कर्म सात्त्विक ।

यत्तु कामेप्सुना कर्म साहङ्कारेण वा पुनः ।
क्रियते बहुलायासं तद्राजसमुदाहृतम् (२४)
भोगको कामना राखी अहंको भावना लिई
श्रमले गरिने कर्म बन्दछन् सब राजसी ।

अनुबन्धं क्षयं हिंसामनवेक्ष्य च पौरुषम् ।
मोहादारभ्यते कर्म यत्तत्तामसमुच्यते (२५)
विचार नगरी हिंसा, हानी, सामर्थ्य, अन्तको,
मोहले गरिने कर्म स्वत: तामस हुन्छ त्यो ।

मुक्तसङ्गोऽनहंवादी धृत्युत्साहसमन्वितः ।
सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारः कर्ता सात्त्विक उच्यते (२६)
छैन सङ्ग-अहं, सिद्धि–असिद्धि एक भाव छ,
धैर्य, उत्साहले युक्त कर्ता मानिन्छ सात्त्विक ।

रागी कर्मफलप्रेप्सुर्लुब्धो हिंसात्मकोऽशुचिः ।
हर्षशोकान्वितः कर्ता राजसः परिकीर्तितः (२७)
फल–इच्छुक, आसक्त, लोभी, अशुद्ध, हिंस्रक,
हर्ष, शोकादिले युक्त कर्ता मानिन्छ राजस ।

अयुक्तः प्राकृतः स्तब्धः शठोनैष्कृतिकोऽलसः ।
विषादी दीर्घसूत्री च कर्ता तामस उच्यते (२८)
अररो, मूर्ख, अल्छी र खिन्न, लोसे तथा ठग,
अयोग्य, ग्राम्य-गुणको कर्ता मानिन्छ तामस ।

बुद्धेर्भेदं धृतेश्चैव गुणतस्त्रिविधं श्रृणु ।
प्रोच्यमानमशेषेण पृथक्त्वेन धनञ्जय (२९)
बुद्धि अौ धैर्यका भेद गुणानुसार छन् तिन
सम्पूर्ण रूपमा बेग्लाबेग्लै पार्थ ! तिमी सुन ।

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च कार्याकार्ये भयाभये ।
बन्धं मोक्षं च या वेति बुद्धिः सा पार्थ सात्त्विकी (३०)
कार्य-अकार्य, संन्यास-गृहस्थ, भय-निर्भय,
मोक्ष-बन्धनको ज्ञाता बुद्धि हो पार्थ सात्विक ।

यया धर्ममधर्मं च कार्यं चाकार्यमेव च ।
अयथावत्प्रजानाति बुद्धिः सा पार्थ राजसी (३१)
कर्तव्य र अकर्तव्य, धर्म-पाप सबै बुझी,
छुट्याउन नसक्ने त्यो बुद्धि हो पार्थ, राजसी ।

अधर्मं धर्ममिति या मन्यते तमसावृता ।
सर्वार्थान्विपरीतांश्च बुद्धिः सा पार्थ तामसी (३२)
अधर्म पनि धर्मै हो भनी अज्ञानतावश,
विपरीतार्थ गर्ने त्यो बुद्धि हो पार्थ तामस ।

धृत्या यया धारयते मनःप्राणेन्द्रियक्रियाः ।
योगेनाव्यभिचारिण्या धृतिः सा पार्थ सात्त्विकी (३३)
अनन्य योगले चित्त तथा प्राण र इन्द्रिय,
आफ्नो अधीनमा राख्ने धृति हो पार्थ सात्त्विक ।

यया तु धर्मकामार्थान् धृत्या धारयतेऽर्जुन ।
प्रसङ्गेन फलाकाङ्क्षी धृतिः सा पार्थ राजसी (३४)
सङ्ग, आसक्तिले धर्म, अर्थ, कामादि धारण–
गर्ने त्यो धृतिलाई नै भन्छन् राजस अर्जुन !

यया स्वप्नं भयं शोकं विषादं मदमेव च ।
न विमुञ्चति दुर्मेधा धृतिः सा पार्थ तामसी (३५)
चिन्ता, दु:ख र सन्त्रास, निद्रा, उन्माद, यी सब
नछोड्ने मूढको पार्थ ! तामसी धृति हो बुझ ।
उन्माद = पागलपन ।

सुखं त्विदानीं त्रिविधं श्रृणु मे भरतर्षभ ।
अभ्यासाद्रमते यत्र दुःखान्तं च निगच्छति (३६)
सुखका तीन छन् भेद, मबाट सुन अर्जुन !
जो योगाभ्यासमा रम्छ, हुन्छ दुःख समापन ।

यत्तदग्रे विषमिव परिणामेऽमृतोपमम्
तत्सुखं सात्त्विकं प्रोक्तमात्मबुद्धिप्रसादजम् (३७)
सुरुमा विषझैं हुन्छ, अन्तमा स्वर्गको रस,
प्रसन्न बुद्धिको सृष्टि, मानिन्छ सात्त्विकी सुख ।

विषयेन्द्रियसंयोगाद्यत्तदग्रेऽमृतोपमम्,
परिणामे विषमिव तत्सुखं राजसं स्मृतम् (३८)
विषयेन्द्रिय–आनन्द प्रारम्भमा सुधासरी
अन्तमा विषझैं हुन्छ, त्यही हो सुख राजसी ।

यदग्रे चानुबन्धे च सुखं मोहनमात्मनः।
निद्रालस्यप्रमादोत्थं तत्तामसमुदाहृतम् (३९)
सुरु र अन्तमा जीव पार्ने लठ्ठ र मोहित,
निद्रा, आलस्य, मदले पाइने सुख तामस ।

न तदस्ति पृथिव्यां वा दिवि देवेषु वा पुनः ।
सत्त्वं प्रकृतिजैर्मुक्तं यदेभिःस्यात्त्रिभिर्गुणैः (४०)
प्रकृतिस्थ सबै सत्त्व, रज, तामस बाहिर,
छैनन् कुनै पनि प्राणी पृथ्वी वा स्वर्गमा स्थित ।

ब्राह्मणक्षत्रियविशां शूद्राणां च परन्तप ।
कर्माणि प्रविभक्तानि स्वभावप्रभवैर्गुणैः (४१)
द्विज, क्षत्री तथा वैश्य, शूद्रको कर्म पाण्डव !
स्वभावबाट उत्पन्न गुणद्वारा विभक्त छ ।

शमो दमस्तपः शौचं क्षान्तिरार्जवमेव च ।
ज्ञानं विज्ञानमास्तिक्यं ब्रह्मकर्म स्वभावजम् (४२)
तपस्या, शुद्धता, शान्ति, ज्ञान–विज्ञान, संयम,
सोझोपना र आस्तिक्य ब्रह्मकर्म स्वभाव हुन् ।

शौर्यं तेजो धृतिर्दाक्ष्यं युद्धे चाप्यपलायनम् ।
दानमीश्वरभावश्च क्षात्रं कर्म स्वभावजम् (४३)
वीरता, धीरता, तेज, युद्धमा स्थिर, दक्षता,
दान, ईश्वर–श्रद्धा हुन् क्षत्री–कर्म स्वभावका ।

कृषिगौरक्ष्यवाणिज्यं वैश्यकर्म स्वभावजम् ।
परिचर्यात्मकं कर्म शूद्रस्यापि स्वभावजम् (४४)
गौरक्षा, कृषि, व्यापार-कर्म वैश्य–स्वभावका,
तथा सेवा र सत्कार-कर्म शूद्र–स्वभावका ।

स्वे स्वे कर्मण्यभिरतः संसिद्धिं लभते नरः ।
स्वकर्मनिरतः सिद्धिं यथा विन्दति तच्छृणु (४५)
आ–आफ्ना कर्ममा लाग्ने मान्छेले सिद्धि पाउँछ,
त्यस्ता मानिसले सिद्धि पाउने विधि लौ सुन ।

यतः प्रवृत्तिर्भूतानां येन सर्वमिदं ततम् ।
स्वकर्मणा तमभ्यर्च्य सिद्धिं विन्दति मानवः (४६)
जसले यो गर्यो सृष्टि, र उसैबाट व्याप्त छ,
कर्मले त्यसकै पूजा गरेमा सिद्धि पाउँछ ।

श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात् ।
स्वभावनियतं कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम् (४७)
परधर्म गुणीभन्दा स्वधर्म निर्गुणी भलो,
गरे स्वभावको कर्म पापभागी हुँदैन त्यो ।

सहजं कर्म कौन्तेय सदोषमपि न त्यजेत् ।
सर्वारम्भा हि दोषेण धूमेनाग्निरिवावृताः (४८)
धुवाँले अग्नि ढाकेझैं दोषले कर्म ढाक्दछ,
दोषै होस् किन्तु हे पार्थ ! नछोडोस् कर्म प्राकृत
प्राकृत = सहज ।

असक्तबुद्धिः सर्वत्र जितात्मा विगतस्पृहः ।
नैष्कर्म्यसिद्धिं परमां सन्न्यासेनाधिगच्छति (४९)
आत्मा जित्ने र निर्लोभी, अनासक्त छ चेतन–
भने त्यो साङ्ख्य–योगीले सिद्धि नैष्कर्म्य पाउँछ ।

सिद्धिं प्राप्तो यथा ब्रह्म तथाप्नोति निबोध मे ।
समासेनैव कौन्तेय निष्ठा ज्ञानस्य या परा (५०)
सिद्धि प्राप्त गरेपश्चात् ब्रह्म मिल्ने कुरा सुन,
स्वज्ञानको ऊच्च निष्ठा पार्थ ! सङ्क्षेपमा बुझ ।

बुद्ध्या विशुद्धया युक्तो धृत्यात्मानं नियम्य च ।
शब्दादीन्विषयांस्त्यक्त्वा रागद्वेषौ व्युदस्य च । (५१)
विशुद्ध बुद्धिले युक्त, धीरता, आत्मसंयम,
रागद्वेष र शब्दादि विषय त्याग्न सक्षम,

विविक्तसेवी लघ्वाशी यतवाक्कायमानस ।
ध्यानयोगपरो नित्यं वैराग्यं समुपाश्रितः (५२)
स्वल्प-भोजन, एकान्त-प्रेमी, वाणी तथा मन-
नियन्त्रित गरी, योग, ध्यान, वैराग्य धारण ।

अहङ्कारं बलं दर्पं कामं क्रोधं परिग्रहम् ।
विमुच्य निर्ममः शान्तो ब्रह्मभूयाय कल्पते (५३)
काम, क्रोध, अहङ्कार, घमण्ड, ममता, बल,
लोभ त्याग्ने, सदा शान्त मान्छेले ब्रह्म भेट्दछ ।

ब्रह्मभूतः प्रसन्नात्मा न शोचति न काङ्क्षति ।
समः सर्वेषु भूतेषु मद्भक्तिं लभते पराम् (५४)
जो इच्छा, शोक गर्दैन, प्रशन्न, ब्रह्मरूप छ,
एकै देख्छ सबै जीव, सच्चा भक्त ठहर्दछ ।

भक्त्या मामभिजानाति यावान्यश्चास्मि तत्त्वतः ।
ततो मां तत्त्वतो ज्ञात्वा विशते तदनन्तरम् (५५)
मलाई चिन्छ निष्ठाले, म को हुँ, कति व्याप्त छु–
भनेर तत्त्वले जानी मैमा प्रवेश गर्दछ ।

सर्वकर्माण्यपि सदा कुर्वाणो मद्व्यपाश्रयः ।
मत्प्रसादादवाप्नोति शाश्वतं पदमव्ययम् (५६)
समस्त कर्म जो गर्छ भई मेरै परायण,
मेरै प्रसादले भेट्छ पद नित्य र अव्यय ।

चेतसा सर्वकर्माणि मयि सन्न्यस्य मत्परः ।
बुद्धियोगमुपाश्रित्य मच्चित्तः सततं भव (५७)
चित्तद्वारा सबै कर्म सुम्पी मैमा दृढव्रत–
भएर बुद्धिको योगद्वारा चित्त ममा धर ।

मच्चित्तः सर्वदुर्गाणि मत्प्रसादात्तरिष्यसि ।
अथ चेत्वमहाङ्कारान्न श्रोष्यसि विनङ्क्षसि (५८)
ममा चित्त दिई मेरै कृपाले दुःख तर्दछौ,
अहंले यदि सुन्दैनौ भने त तल झर्दछौ ।

यदहङ्कारमाश्रित्य न योत्स्य इति मन्यसे ।
मिथ्यैष व्यवसायस्ते प्रकृतिस्त्वां नियोक्ष्यति (५९)
अहंका आडमा युद्ध नगर्ने भन्दछौ जब,
मिथ्या हो यो, प्रकृतिले कर्म गर्न लगाउँछ ।

स्वभावजेन कौन्तेय निबद्धः स्वेन कर्मणा ।
कर्तुं नेच्छसि यन्मोहात्करिष्यस्यवशोऽपि तत् (६०)
कौन्तेय ! बाँधिएका छौ स्व–स्वाभाविक कर्मले,
जे तिमी गर्न चाहन्नौ सोही नै गर्दछौ भरे ।

ईश्वरः सर्वभूतानां हृद्देशेऽजुर्न तिष्ठति ।
भ्रामयन्सर्वभूतानि यन्त्रारुढानि मायया (६१)
पार्थ, सम्पूर्ण प्राणीका चित्तमा ईश बस्दछन्,
यन्त्र–देह चढी माया–द्वारा जीव घुमाउँछन् ।

तमेव शरणं गच्छ सर्वभावेन भारत ।
तत्प्रसादात्परां शान्तिं स्थानं प्राप्स्यसि शाश्वतम् (६२)
सम्पूर्ण भावले पार्थ ! जाऊ शरण ईशको,
ईश–प्रसादले शान्ति र नित्य धाम पाउँछौ ।

इति ते ज्ञानमाख्यातं गुह्याद्गुह्यतरं मया ।
विमृश्यैतदशेषेण यथेच्छसि तथा कुरु (६३)
मद्वारा भनियो ज्यादै गोपनीय कुरा अब
सच्चिन्तन गरी, जस्तो इच्छा गर्छौ त्यसै गर ।

सर्वगुह्यतमं भूतः श्रृणु मे परमं वचः ।
इष्टोऽसि मे दृढमिति ततो वक्ष्यामि ते हितम् (६४)
सबैभन्दा गोपनीय धेरै राम्रो कुरा अझ,
अन्त्यन्त प्रिय छौ, तिम्रै हितमा भन्छु लौ सुन ।

मन्मना भव मद्भक्तो मद्याजी मां नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि सत्यं ते प्रतिजाने प्रियोऽसि मे (६५)
गर प्रणाम मनले बन भक्त, उपासक,
मलाई भेट्दछौ, सत्य प्रतिज्ञा गर्दछु प्रिय !

सर्वधर्मान्परित्यज्य मामेकं शरणं व्रज ।
अहं त्वा सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि मा शुचः (६६)
सबै धर्महरू त्यागी मेरा शरणमा पर,
छुटाउँछु सबै तिम्रा पाप, निश्चिन्तले बस ।

गीता-माहात्म्य
इदं ते नातपस्काय नाभक्ताय कदाचन ।
न चाशुश्रूषवे वाच्यं न च मां योऽभ्यसूयति (६७)
अभक्त, अतपस्वीका निम्ति यो ज्ञान हैन है,
जो दोष देख्छ, सुन्दैन त्यसलाई नभन्नु है ।

य इमं परमं गुह्यं मद्भक्तेष्वभिधास्यति ।
भक्तिं मयि परां कृत्वा मामेवैष्यत्यसंशयः (६८)
जसले भक्तलाई यो गुह्य ज्ञान सिकाउँछ,
सन्देह छैन ऊ मेरा धाममा बस्न पाउँछ ।

न च तस्मान्मनुष्येषु कश्चिन्मे प्रियकृत्तमः ।
भविता न च मे तस्मादन्यः प्रियतरो भुवि (६९)
सो भक्तझैं यहाँ कोही न त प्यारो मनुष्य छ,
न त श्रेष्ठ कुनै अर्को पृथ्वीमा प्रिय मिल्दछ ।

अध्येष्यते च य इमं धर्म्यंसंवादमावयोः ।
ज्ञानयज्ञेन तेनाहमिष्टः स्यामिति मे मतिः (७०)
हाम्रो यो धर्म संवाद, जो अध्ययन गर्दछ,
सो ज्ञानयज्ञद्वारा म हुनेछु अति पूजित ।

श्रद्धावाननसूयश्च श्रृणुयादपि यो नरः ।
सोऽपि मुक्तः शुभाँल्लोकान्प्राप्नुयात्पुण्यकर्मणा (७१)
दोषदृष्टि नराखेर श्रद्धाले सुन्छ यो भने,
निष्पाप पुण्यकर्मीका लोकमा पुग्छ सो पनि ।

कच्चिदेतच्छ्रुतं पार्थ त्वयैकाग्रेण चेतसा ।
कच्चिदज्ञानसम्मोहः प्रनष्टस्ते धनञ्जय (७२)
के एक–चित्तले गीता गर्याै श्रवण ! अर्जुन !
अज्ञान–मोहको नाश भयो के हे धनञ्जय !

अर्जुन उवाच
नष्टो मोहः स्मृतिर्लब्धा त्वप्रसादान्मयाच्युत ।
स्थितोऽस्मि गतसंदेहः करिष्ये वचनं तव (७३)
अर्जुनले भने
तिम्रा प्रसादले आयो स्मृति, मोह गयो, प्रभु !
स्थिर छु, छैन सन्देह, तिम्रा वचन मान्दछु ।

सञ्जय उवाच
इत्यहं वासुदेवस्य पार्थस्य च महात्मनः ।
संवादमिममश्रौषमद्भुतं रोमहर्षणम् (७४)
सञ्जयले भने
देवकीसुत श्रीकृष्ण र महात्मा पृथासुत-
संवाद यो सुनेँ मैंले रोमाञ्चक र अद्भुत ।

व्यासप्रसादाच्छ्रुतवानेतद्गुह्यमहं परम् ।
योगं योगेश्वरात्कृष्णात्साक्षात्कथयतः स्वयम् (७५)
व्यासजीका कृपाद्वारा अत्यन्त गोप्य योग यो,
साक्षात् योगेश श्रीकृष्णबाट ज्ञात सबै भयो ।

राजन्संस्मृत्य संस्मृत्य संवादमिममद्भुतम् ।
केशवार्जुनयोः पुण्यं हृष्यामि च मुहुर्मुहुः (७६)
कृष्ण–अर्जुन संवाद रहस्ययुक्त पुण्य जो,
धेरै पटक संझेर, राजन् ! हर्षित हुन्छ यो ।

तच्च संस्मृत्य संस्मृत्य रूपमत्यद्भुतं हरेः ।
विस्मयो मे महान्राजन्हृष्यामि च पुनः पुनः (७७)
संझी-संझी विराट्रूप कृष्णको अति अद्भुत,
राजन् ! आश्चर्यले हुन्छु वारंवार म हर्षित ।

यत्र योगेश्वरः कृष्णो यत्र पार्थो धनुर्धरः ।
तत्र श्रीर्विजयो भूतिर्ध्रुवा नीतिर्मतिर्मम (७८)
जहाँ योगेश श्रीकृष्ण, जहाँ पार्थ धनुर्धर
त्यहाँ विजय, लक्ष्मी र नीति अटल देख्छु म ।

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे मोक्षसन्न्यासयोगो नामाष्टादशोऽध्यायः। १८ । हरिः ॐ तत् सत् श्रीकृष्ण-चरणार्पणमस्तु ।