अष्टमोध्यायः

अक्षरब्रह्मयोग

अर्जुन उवाच
किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम ।
अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते (१)
अर्जुनले भने
के हो ब्रह्म र अध्यात्म, अधिभूत र कर्म के ?
बताऊ हे नरश्रेष्ठ ! प्रस्ट हो अधिदैव के ?

अधियज्ञः कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन ।
प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः (२)
अधियज्ञ यहाँ के हो, देहमा बस्छ के गरी
अन्त्यमा योगयुक्तात्मा संझन्छन् कसरी, हरि !

श्रीभगवानुवाच
अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते ।
भूतभावोद्भवकरो विसर्गः कर्मसंज्ञितः (३)
श्रीभगवान्ले भने
ननासिने पर-ब्रह्म, अध्यात्म स्व-स्वभाव हो
प्राणीको भाव उत्पन्न गर्ने त्याग स्व-कर्म हो ।

अधिभूतं क्षरो भावः पुरुषश्चाधिदैवतम् ।
अधियज्ञोऽहमेवात्र देहे देहभृतां वर (४)
अधिदैवत ब्रह्मा हुन्, अधिभूत चराचर,
अन्तर्यामी म आफैं हुँ अधियज्ञ पृथासुत !

अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेवरम् ।

यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशयः (५)
जसले अन्तमा मेरै स्मृतिमा देह छोड्दछ,
मेरै स्वरूप त्यो हुन्छ, यसमा छैन संशय ।

यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजन्त्यन्ते कलेवरम् ।
तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः (६)
जे जस्तो भावना राखी अन्त्यमा देह छोड्दछ,
स्मृतिमा जे छ उसको ऊ त्यस्तै हुन्छ, पाण्डव !

तस्मात्सर्वेषु कालेषु मामनुस्मर युद्ध्य च ।
मय्यर्पितमनोबुद्धिर्मामेवैष्यस्यसंशयम् (७)
निरन्तर मलाई नै संझ, संग्राममा जुट,
मन बुद्धि ममा अर्प, भेट्छौ मैंलाई निश्चय ।

अभ्यासयोगयुक्तेन चेतसा नान्यगामिना ।
परमं पुरुषं दिव्यं याति पार्थानुचिन्तयन् (८)
योगाभ्यास गरी एक चित्तले ध्यान गर्दछ-
भने पार्थ ! परब्रह्म त्यसैले प्राप्त गर्दछ ।

कविं पुराणमनुशासितार–
मणोरणीयांसमनुस्मरेद्यः ।
सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूप–
मादित्यवर्णं तमसः परस्तात् (९)
सर्वज्ञ प्राचीन जगत् नियन्ता,
अत्यन्त सूक्ष्म प्रभु विश्वस्रष्टा,
तथा निराकार अचिन्त्य शोभा,
अज्ञानभन्दा परका उज्याला ।

प्रयाण काले मनसाचलेन
भक्त्या युक्तो योगबलेन चैव ।
भ्रुवोर्मध्ये प्राणमावेश्य सम्यक्
स तं परं पुरुषमुपैति दिव्यम् (१०)
जो अन्तमा योग र भक्तिसाथ
भ्रू-मध्यमा प्राण लगेर राख्छ,
नचल्मलाई मन, दिव्य रूप-
संझ्यो भने भेट्दछ ईश-तत्त्व ।

यदक्षरं वेदविदो वदन्ति
विशन्ति यद्यतयो वीतरागाः ।
यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति
तत्ते पदं संग्रहेण प्रवक्ष्ये (११)
वेदज्ञले अक्षर ब्रह्म भन्छन्,
जहाँ गई सन्त प्रवेश गर्छन् ।
इच्छा गरी ब्रह्मचारी बनेर-
रम्छन्, त्यही सार म भन्छु हेर ।

सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च ।
मूर्ध्न्याधायात्मनः प्राणमास्थितो योगधारणाम् (१२)
इन्द्रियद्वार रोकेर मनलाई गरी स्थिर,
मूर्धामा प्राण राखेर योगमा स्थित बन्दछ ।

ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्मरन् ।
यः प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम् (१३)
जप्दै अक्षर अोम् ब्रह्म मलाई संझना गरी
मर्ने मानिसले भेट्छ सबैभन्दा उचो गति ।

अनन्यचेताः सततं यो मां स्मरति नित्यशः ।
तस्याहं सुलभः पार्थ नित्ययुक्तस्य योगिनः (१४)
एकचित्त भई नित्य जो मेरो स्मृति गर्दछ,
सो नित्य-भक्त योगीले मैंलाई प्राप्त गर्दछ ।

मामुपेत्य पुनर्जन्म दुःखालयमशाश्वतम् ।
नाप्नुवन्ति महात्मानः संसिद्धिं परमां गताः (१५)
मेरा भक्तहरू फेरि जन्मन्नन् भव-दु:खमा,
पुग्छन् सिद्धि हुनासाथ मेरा परमधाममा ।

आब्रह्मभुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनोऽर्जुन ।
मामुपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते (१६)
यो सारा लोक जन्मन्छ मरेपछि, पृथासुत !
मेरा भक्तहरूको त हुन्न जन्म द्वितीयक ।
द्वितीयक = दोस्रो

सहस्रयुगपर्यन्तमहर्यद्ब्रह्मणो विदुः ।
रात्रिं युगसहस्रान्तां तेऽहोरात्रविदो जनाः (१७)
पृथक् पृथक् दिवा रात्रि सहस्र चौकडी युग
ब्रह्माको हो अहोरात्र, जान्दछन् तत्त्व-बुज्रुक ।

अव्यक्ताद्व्यक्तयः सर्वाः प्रभवन्त्यहरागमे ।
रात्र्यागमे प्रलीयन्ते तत्रैवाव्यक्तसंज्ञके (१८)
अव्यक्तबाट जन्मन्छन् बिहानै व्यक्त-जीवन,
अव्यक्तमैं लीन हुन्छन् साँझमा व्यक्त-जीवन ।

भूतग्रामः स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते ।
रात्र्यागमेऽवशः पार्थ प्रभवत्यहरागमे (१९)
बारंबार सबै जीव लीन, उत्पन्न, बन्दछन्,
ब्रह्माका साँझमा लीन बनी प्रातः उदाउँछन् ।

परस्तस्मात्तु भावोऽन्योऽव्यक्तोऽव्यक्तात्सनातनः ।
यः स सर्वेषु भूतेषु नश्यत्सु न विनश्यति (२०)
अव्यक्त ब्रह्मबाहेक अर्का अव्यक्त, शाश्वत-
हुन् परब्रह्म नासिन्नन्, नाश हुन्छन् चराचर ।

अव्यक्तोऽक्षर इत्युक्तस्तमाहुः परमां गतिम् ।
यं प्राप्य न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम (२१)
जो छ अक्षर, अव्यक्त सोही नै हो परंपद,
जहाँ पुगेर फिर्दैनन्, हो मेरो धाम निर्मल ।
अव्यक्त = व्यक्त गर्न नसकिने, नदेखिने ।

पुरुषः स परः पार्थ भक्त्या लभ्यस्त्वनन्यया ।
यस्यान्तः स्थानि भूतानि येन सर्वमिदं ततम् (२२)
अनन्य भक्तिले ब्रह्म प्राप्त हुन्छ, पृथासुत,
ब्रह्ममा जीव छन् सारा, जीवमा ब्रह्म व्याप्त छ ।।

यत्र काले त्वनावृत्तिमावृत्तिं चैव योगिनः ।
प्रयाता यान्ति तं कालं वक्ष्यामि भरतर्षभ (२३)
कस्तो बेला मरे योगी जन्म लिन्छन् पृथासुत !
कस्तो बेला मरे जन्म लिंदैनन्, सुन भन्छु म ।

अग्निर्ज्योतिरहः शुक्लः षण्मासा उत्तरायणम् ।
तत्र प्रयाता गच्छन्ति ब्रह्म ब्रह्मविदो जनाः (२४)
सूर्याग्नि-ज्योति अाै शुक्ल-पक्ष र उत्तरायण-
कालमा देह त्याग्नेले ब्रह्म भेट्दछ तत्क्षण ।

धूमो रात्रिस्तथा कृष्ण षण्मासा दक्षिणायनम् ।
तत्र चान्द्रमसं ज्योतिर्योगी प्राप्य निवर्तते (२५)
धुवाँ, रात्रि तथा कृष्ण-पक्ष अाै दक्षिणायन,
चन्द्रको ज्योतिमा मर्ने योगी फिर्दछ जन्ममा ।

शुक्ल कृष्णे गती ह्येते जगतः शाश्वते मते ।
एकया यात्यनावृत्ति मन्ययावर्तते पुनः (२६)
उज्याला र अँध्यारा यी जगत् शाश्वत मार्ग छन्
उज्यालाबाट फर्किन्नन्, अँध्याराबाट फिर्दछन् ।

नैते सृती पार्थ जानन्योगी मुह्यति कश्चन ।
तस्मात्सर्वेषु कालेषु योगयुक्तो भवार्जुन (२७)
जान्दछन् यी कुरा योगी, पर्दैनन् मोहमा तर,
त्यसैले सर्वदा होऊ योगयुक्त धनुर्धर !

वेदेषु यज्ञेषु तपःसु चैव
दानेषु यत्पुण्यफलं प्रदिष्टम् ।
अत्येति तत्सर्वमिदं विदित्वा
योगी परं स्थानमुपैति चाद्यम् (२८)
वेदादिमा, यज्ञ-तप क्रियामा,
दानादिमा प्राप्त फलादि सारा
गरेर उल्लङ्घन तुच्छ सम्झी
सोझै ममा पुग्दछ सिद्ध योगी ।

ॐ तत्सदिति श्री मद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्री कृष्णार्जुनसंवादे अक्षरब्रह्म योगो नामाष्टमोऽध्यायः । ८ । हरिः ॐ तत् सत् ।